İbadet Öncesi Bedeni Hazırlık -2

Helâya başlangıçta sol ayakla girilir. Hela kelimesinden maksat, büyük tuvaletin yapıldığı yerdir. Sol ayakla girilmesinin sebebi, sağın böyle şeylerde üstün tutulmasıdır. Çünkü tuvalet şeytanın bulunduğu pislenmiş bir yerdir. Böyle bir yere önce sol ayak atılmalıdır.  Bu yüzden tuvalete girmeden ve orada giysisini çıkarmadan önce, kişi kovulmuş şeytandan Allah’a sığınır. Bismillah sözünü de en bu sığınmanın öncesinde söyler. Çünkü Allah Resulü sallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Tuvaletler, şeytanların hazır bulundukları yerlerdir. Bu yüzden biriniz tuvalete gireceği zaman “Erkek ve dişi şeytanlardan Allah’a sınırım” diye dua etsin.” Hadisteki huşûş kelimesi, huş sözcüğünün çoğulu olup aslında hurma bahçesi manasına gelir. Sonra zamanla tuvalet yeri anlamında kullanılmıştır. Şeytanın orada hazır bulunması ise, insanı gözetleyerek ona eza vermesi şeklinde anlaşılmıştır.  Tuvalet esnasında kişi biraz sola meyleder. Çünkü bu çıkacak şeylerin çıkması için kolaylık sağlar. Tuvalette konuşulmaz. Orada konuşmak, -hadisin ifadesiyle- Allah’ın gazabına maruz kalır.  Tuvalet esnasında kıbleye ön ve arka tarafını dönmek tahrimen mekruhtur. Ancak temizlenme esnasında dönülüp dönülmeyeceği konusunda ihtilaf edilmiştir. Hanefi fakihlerinden Timurtaşî (v. 1598), mekruh olmadığını söylemiştir. Ön ve arkayı kıbleye dönmenin keraheti şu hadis-i şerife dayanmaktadır: "Tuvalet yaparken ön ve arkanızı kıbleye dönmeyin. Ya doğuya ya da batıya dönün.” Hadisteki ifade mutlak geldiği için, nehiy de mutlak anlaşılır.  Hatta bir kapalı yapının içinde de olsa bu kerahet söz konusudur. Eğer unutarak kıbleye doğru oturursa, hatırladığında Kabe’ye saygısının gereği başka yöne döner. Yoksa ayağa kalkmasına gerek yoktur. Çünkü unutarak yapılanlar mağfiret edilir. Nitekim Taberanî’de geçen merfu rivayette de af talebi vardır. Küçük çocuğa tuvaletini yaptırırken onun kıbleye döndürülmesi de mekruhtur.  Tuvalet esnasında güneşe ve aya dönmek de mekruhtur. Çünkü bu ikisi Allah’ın iki büyük delilidir. Rüzgar esen yöne yönelmek de mekruhtur. Çünkü rüzgar pisliği kişiye bulaştırır.  Akan bir su da olsa suya tuvaletini bozmak mekruhtur. Aynı şekilde kuyu, nehir ya da havuz yakınlarında tuvaletini yapmak da mekruh görülmüştür. Gölge bir yerde ihtiyaç gidermek de mekruhtur. Çünkü böyle yerler insanların oturduğu yerlerdir. Yerdeki ya da duvardaki bir oyuğa tuvalet yapmak da mekruhtur. Çünkü bu, orada bulunan hayvanata vs. eza verir.  Yola defi hacette bulunmak da mekruhtur. Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “İki lanetlik şeyden sakının”. Bunlar nedir ey Allah’ın Resulü? “İnsanların yoluna ve gölgeliklerine tuvaletini yapmaktır.” Aynı şekilde, meyveli bir ağacın altına ihtiyaç gidermek de mekruhtur. Çünkü düşen meyveler zayi olur.  Ayakta ihtiyaç gidermek genellikle pisliğin sıçramasına  sebebiyet vereceğinden mekruh kabul edilmiştir. Ancak bel ağrısı gibi bir mazeret olursa durum başkadır.  Yanında açıktan Allah’ın isminin ya da Kur’an’ın yazılı bulunduğu bir şeyle tuvalete girmek mekruhtur.  Tuvalette yapılması yasaklanmış olan diğer bazı hususlar şunlardır:  Ayaktayken elbisesini çıkarmak. (Biraz eğilerek, oturmaya yakın çıkarılması gerekir) Allah’ı dil ile zikretmek Hapşırdığında elhamdülillah demek Hapşırıp hamdeden birine Allah sana rahmet etsin demek. Selama karşılık vermek Müezzinin okuyuşundan sonra ezan kelimelerini tekrar etmek Avret mahalline bakmak Tükürmek Çokça sağa sola dönmek Göğe bakmak Tuvalette uzun oturmamak. Çünkü bu basur, ciğer ağrısı gibi hastalıklar meydana getirir. Tuvaletten çıkarken sağ ayakla çıkılır. Çünkü, ezadan ve şeytanların mahallinden kurtulma esnasında sağ ayağın önceliği vardır.  Tuvaletten çıktıktan sonra kişi “Benden ezayı gideren Allah’a hamd olsun” der. Eza denilen şey, vücutta kaldığında hastalık yapacak fazlalıklardır. Ardından “Bana afiyet veren” kelimesi de eklenir. Bundan maksat, gıda özelliği olan maddelerin vücutta kalması, fazlalıkların atılmasıdır. Eğer yenilen içilen şeylerin tamamı içeride tutulsaydı, insanın ölümüne sebebiyet verirdi.  Bazı rivayetlerde Allah Resulü ayrıca “Bağışla Rabbim” sözünü de eklemiştir. Bu söz, yeme içme, gıdaların vücutta evrilip çevrilmesi, fazlalıkların dışarı atılması gibi nimetlerin şükrüne eda edememenin bir itirafıdır ya da tuvalet esnasında dille Allah’ı anamamanın bir özrüdür.

الدرس الثامن والعشرون

آداب الإستنجاء

ويدخل الخلاء برجله اليسرى ويستعيذ بالله من الشيطان الرجيم قبل دخوله. ويجلس معتمدا على يساره. ولا يتكلم إلا لضرورة. ويكره تحريما استقبال القبلة واستدبارها ولو في البنيان، واستقبال عين الشمس والقمر ومَهَبّ الريح. ويكره أن يبول أو يتغوط في الماء والظل والجُحْر والطريق وتحت شجرة مثمرة، والبول قائما إلا من عذر. ويخرج من الخلاء برجله اليمنى ثم يقول الحمد لله الذي أذهب عني الأذى وعافاني.

"ويدخل الخلاء" - ممدودا –، والمراد بيت التغوط. "برجله اليسرى" ابتداءً، تَكْرِمَة لليمنى لأنه مستقذَر يحضره الشيطان. "و" لهذا "يستعيذ" أي يعتصم "بالله من الشيطان الرجيم قبل دخوله" وقبل كشف عورته. ويقدم تسمية الله تعالى على الاستعاذة لقوله عليه الصلاة والسلام: "ستر ما بين أعين الجن وعورات بني آدم إذا دخل أحدكم الخلاء أن يقول بسم الله" ولقوله عليه السلام: "إن الحُشوش محتضَرة فإذا أتى أحدُكم الخلاءَ فليقل أعوذ بالله من الخُبُث والخبائث". والحشوش جمع الحُشّ بالفتح والضم بستان النخيل في الأصل، ثم استعمل في موضع قضاء الحاجة. واحتضارها رصد بني آدم بالأذى. 

"ويجلس معتمدا على يساره" لأنه أسهل. "ولا يتكلم إلا لضرورة" لأنه يُمقَت به. "ويكره تحريما استقبال القبلة" بالفرج حال قضاء الحاجة. واختلفوا في استقبالها للتطهير، واختار التمرتاشي عدم الكراهة. "و" يكره "استدبارها" لقوله عليه السلام: "إذا أتيتم الغائط فلا تستقبلوا القبلة ولا تستدبروها ولكن شرِّقوا أو غرِّبوا" وهو بإطلاقه منهي عنه. "ولو في البنيان". وإذا جلس مستقبلا ناسيا فتذكر وانحرف إجلالا لها، لم يقم من مجلسه حتى يغفر له كما أخرجه الطبراني مرفوعا. ويكره إمساك الصبي نحو القبلة للبول. 

"و" يكره "استقبال عين الشمس والقمر" لأنهما آيتان عظيمتان "ومهب الريح" لعَوده به فيُنجِسه. "ويكره أن يبول أو يتغوط في الماء" ولو جاريا وبقرب بئر ونهر وحوض، "والظل" الذي يُجلس فيه، "والجُحْر" لأذية ما فيه "والطريق" والمقبرة لقوله عليه السلام: "اتقوا اللاعنين" قالا: وما اللاعنان يا رسول الله؟ قال: "الذي يتخلى في طريق الناس أو ظله". "وتحت شجرة مثمرة" لإتلاف الثمر. 

"و" يكره "البول قائما" لتنجسه غالبا "إلا من عذر" كوجع بصلبه. ويكره الدخول للخلاء ومعه شيء مكتوب فيه اسم الله أو قرآن. ونهي عن كشف عورته قائما وذكرِ الله، فلا يحمد إذا عطَس ولا يشمِّت عاطسا، ولا يرد سلاما، ولا يجيب مؤذنا، ولا ينظر لعورته، ولا يبصُق، ولا يُكثِر الالتفاتاتِ، ولا يرفع بصره إلى السماء، ولا يطيل الجلوس لأنه يورث الباسور ووجع الكبد. "ويخرج من الخلاء برجله اليمنى" لأنها أحق بالتقدم لنعمة الانصراف عن الأذى ومحل الشياطين. 

"ثم يقول" بعد الخروج "الحمد لله الذي أذهب عني الأذى" بخروج الفضلات الممرِّضة بحبسها. "وعافاني" بإبقاء خاصية الغذاء الذي لو أمسك كله أو خرج لكان مَظِنَّة الهلاك. وقال رسول الله صلى الله عليه وسلم عند خروجه: "غفرانك" وهو كناية عن الاعتراف بالقصور عن بلوغ حق شكر نعمة الإطعام، وتصريف خاصية الغذاء، وتسهيل خروج الأذى لسلامة البدن من الآلام، أو عدم الذكر باللسان حال التخلي.