Üstü açık kalmış kaplardan "israf olmasın" diye "Besmele çekilerek" yenir mi?





Author: Dr. Atakan DERELİOĞLU - min read. - Post Date: 09/13/2022
Clap

Kapların üstünü kapatma konusundaki emir, içinde sayısız hikmetler ihtiva eden bir tavsiye niteliğindedir. Bu emirde koruyucu hekimlikle beraber temizliğe riayet de söz konusudur.

 

Yiyecek ve içeceklerin üstünü kendimize ve başkalarına zarar verme niyeti ve kasdı olmaksızın açık bırakmak ve bu şekilde üzeri açık kalmış yiyeceklerden yemek günah değildir. Efendimiz’in (s.a.s.) bu konudaki uygulamalarını hem hikmetleri hem de külli gayeleri açısından değerlendirmek gerekmektedir. Sağlığı korumanın en önemli bir yolu hijyene yani temizliğe riayettir. Hıfzıssıhha/koruyucu heki̇mli̇k hastalığa yakalanmadan önce alınacak tedbirlerle ilgilenen tıp koludur; beden ve çevre temizliği anlamında hijyen üzerinde ciddi ölçüde durur. Bu zaviyeden değerlendirildiğinde namaz için abdest ve gusül abdesti almak ibadet olmasının yanında, insanın temiz kalmasının en önemli vesileleridir. 

Allah Resûlü’nün (s.a.s.) peygamberliğinin başlangıcında Allah (cc), iç temizliği temin edecek en temel dini vecibelerin yanında dış temizliğin gerekliliğini de şöyle vurgulamıştı: يَآ اَيُّهَا الْمُدَّثِّرُۙ قُمْ فَاَنْذِرْۙ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْۙ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْۙ وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْۙ "Ey örtünüp bürünen! Kalk da uyar! Rabbini yücelt. Elbiseni temizle. Pisliklerden (putlardan) uzak dur!" (Müddessir, 74:1-5). 

İbadetlerle ruhi temizlik hedeflenmiş ve beden temizliği buna bir ön şart olarak, bir hazırlık aşaması mahiyetinde ortaya konmuştur. Ebû Mâlik el-Eş'arî'den (r.a.) nakledildiğine göre, Resûlullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: الطُّهُورُ شَطْرُ الإِيمَانِ "Temizlik imanın yarısıdır…" (Müslim, Tahâret, 1) Bu hadis-i şerif'te temizlik ve iman yan yana zikredilmek suretiyle temizliğe son derece önem atfedilmiştir.

Resûl-i Ekrem aleyhissalatu vesselam bütün müminlerden düzenli olarak beden temizliği yapmalarını istemek suretiyle her yönüyle sağlıklı bir toplum oluşturmayı hedeflemişti. Hadislere bakıldığında beden temizliği hususu hem insan fıtratının bir gereği hem Allah'ın insan üzerindeki bir hakkı hem de Allah rızasına götüren bir vesile olarak ele alınmıştır. 

Ebû Hüreyre'nin (r.a.) naklettiğine göre, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:

Beş şey fıtrat gereğidir: الْخِتَانُ، وَالاِسْتِحْدَادُ، وَنَتْفُ الإِبْطِ، وَقَصُّ الشَّارِبِ، وَتَقْلِيمُ الأَظْفَار Sünnet olmak, kasıkları tıraş etmek, koltuk altını temizlemek, bıyıkları kırpmak, tırnakları kesmek. (Buhari, Libâs 51, 62, 64; Müslim, Tahâret 49, 50). 

Ebû Hüreyre'den rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:

حَقٌّ لِلهِ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ يَغْتَسِلَ فِى كُلِّ سَبْعَةِ أَيَّامٍ يَغْسِلُ رَأْسَهُ وَجَسَدَهُ "Her yedi günde bir saçını ve bedenini yıkayarak banyo yapması, Allah'ın bütün Müslümanlar üzerindeki bir hakkıdır" (Müslim, Cum'a 9; Buhari, Cum'a 12). Dünyada o dönemde hakim olan temizlik anlayışının yanında, su bulmanın kolay olmadığı ve suyun kuyular ve yağmur yoluyla ancak elde edilebildiği ağır çöl şartlarında bu hadisler çok manidardır.

Âişe radıyallahu anhâ'dan rivayet edildiğine göre Allah Rasûlü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:

السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ "Misvak kullanmak ağzın temiz kalmasına ve Rabbın razı olmasına sebeptir" (Nesai, Tahâret 5). 

Çevre temizliği hususunda Hz. Peygamber (s.a.s.), نَظِّفُوا أَفْنِيَتَكُمْ "Evlerinizin önünü (avlularınızı) ve civarını temiz tutunuz" (Tirmizi, Edeb 41) ve وَيُمِيطُ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ "Rahatsızlık veren şeyi yoldan kaldırmak, sadakadır" (Buhari, Cihâd 128) buyurması, bazen bizâtihi kendi saadetli hanelerinin içinde bulunduğu mescidi temizleyerek (Buhari, Salât 33) bunu uygulaması, اتَّقُوا الْمَلاَعِنَ الثَّلاَثَ الْبَرَازَ فِى الْمَوَارِدِ وَقَارِعَةِ الطَّرِيقِ وَالظِّلِّ "Lânete sebep olan şu üç şeyi yapmaktan; su kaynaklarına, yol ortasına ve gölgelik yerlere abdest bozmaktan sakınınız" (Ebû Davud, Tahâret 14) buyurması, o dönemin ağır şartları içinde bu konuya verdiği ehemmiyeti göstermektedir.

Yiyecek ve içeceklerin üstünü kendimize ve başkalarına zarar verme niyeti ve kasdı olmaksızın açık bırakmak günah değildir. Yiyecek ve içeceklerin temiz olması, kapalı kaplarda temiz bir şekilde muhafaza edilmesi sağlığın muhafazası açısından bir koruyucu heki̇mli̇k tedbiri olarak (hijyen) temizliğe riayetin gereğidir. Gelen rivayetlere bakıldığında bu konuda daha nice hikmetlerin söz konusu olabileceği görülmektedir. Ancak meselenin çerçevesini genişletmeden sağlık ve hijyen açısından konuya şu şekilde bakılabilir: Hz. Peygamber (s.a.s.) yiyecek ve içecek kaplarının üzerlerinin örtülmesini emretmiştir. 

Hz. Câbir (ra) anlatıyor: "Hz. Peygamber (s.a.s.) buyurdular ki:  غَطُّوا الإناءَ، وأَوْكُوا السِّقاءَ "Kapların ağızlarını örtün, dağarcık (ve tulumların) ağzını bağlayın" (Buhari, Eşribe 22, Bed'ü'l-Halk 11, 14, İsti'zân 49, 50; Müslim, Eşribe 96-99; Ebû Davud, Eşribe 22) Ancak bu emrin vücûb ifade etmediği yani uyma zorunluluğu anlamı ihtiva etmediği yine Hz. Peygamberden (s.a.s.) gelen diğer rivayetlerden anlaşılmaktadır. 

Mesela, Ebû Humeyd Sâidi şöyle rivayet etmiştir: أَتَيْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم بِقَدَحِ لَبَنٍ مِنَ النَّقِيعِ لَيْسَ مُخَمَّرًا Nebi aleyhissalâtu vesselama Nakî'den üstü örtülmemiş olduğu halde bir bardak süt getirdim. Bunun üzerine: أَلاَّ خَمَّرْتَهُ وَلَوْ تَعْرُضُ عَلَيْهِ عُودًا "Üzerine bir dal koyarak bile olsa örtseydin ya!" buyurdular (Müslim, Eşribe 93). Bu rivayette ifadelerin kullanılış şekline bakıldığında Hz. Peygamber (s.a.s.), yiyecek ve içeceklerin üstünün küçük bir dal parçası ile bile olsa kapatılmasını tavsiye etmiştir. 

Yine Buhari ve Müslim'de gelen bir rivayette şöyle denmiştir: "Hz. Peygamber (s.a.s.) su istedi. Bir adam: ألا نَسْقِيكَ نَبيذًا "Nebiz (şıra) var Ya Resûlullah! Onu getirsek olur mu?" diye sordu. Hz Peygamber (s.a.s.) بلى "Olur!" buyurdu." Ravi der ki: فَخَرَجَ الرجلُ يَشْتَدُّ فَجاء بِقَدَحٍ فيهِ نَبيذٌ Adam hızla çıktı ve içinde nebiz (şıra) olan bir bardakla geri döndü. Hz. Peygamber (s.a.s.): ألا خَمَّرْتَه ولو أن تَعْرِضَ عليهِ عودًا قال ثم شربَ "Ağzını kapamadın mı, hatta üzerine gereceğin bir odun parçası bile olsa?" dedi ve nebizi içti" (Buhari, Eşribe 22; Müslim, Eşribe 96-99; Ebû Davud, Eşribe 22). Bu rivayette de Hz. Peygamberin (s.a.s.) üstü örtülmemiş olarak getirilen nebiz denen şırayı yine diğer rivayetlerde olduğu gibi içeceğin üstünün örtülme tavsiyesini yaptıktan sonra, içtiği açıkça ifade edilmiştir. 

Yiyecek ve içeceklerin üzerinin örtülmesi konusu vücûb ifade edip mutlaka yapılması gereken, yapmamak haram olan bir durum olsaydı, Hz. Peygamber (s.a.s.) böyle bir ikramı kabul etmeyecekti. Hz Peygamberin (s.a.s.) üstü açık olarak getirilen bu içeceği içmesi, kapların üstünü kapatma konusundaki emrinin içinde sayısız hikmetler ihtiva eden bir tavsiye niteliğinde olduğu anlamına gelmektedir. Hikmetleri pek çok olan bu konunun bugün aşikâr bir şekilde görebildiğimiz bir hikmeti, sağlığı korumanın en önemli bir yolu olan bir hıfzıssıhha (hijyen) tedbiri olarak, temizliğe riayettir. Bu çerçevede inananlar Hz. Peygamberin (s.a.s.) tavsiye niteliğindeki yiyecek ve içeceklerin üzerlerinin örtülmesi ile alakalı emrini yerine getirdiğinde hem hijyeni sağlayacak, hem de Hz Peygamberin (s.a.s.) sünnetine riayetin bir mükafatı olarak bu konudaki niyet ve hassasiyetlerinin derinliği ölçüsünde sevap kazanacaklardır.

KAYNAKÇA

  1. Buhari, Muhammed b. İsmail. (thk. Mustafa Dîb el-Boğa). Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987/1407.
  2. Ebû Davud, Süleyman b. Eş‘as b. İshak b. Beşir es-Sicistanî. Sünen-i Ebî Davud. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
  3. Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccac b. Müslim el-Kuşeyrî en-Nisaburî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
  4. Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb (303/915). Thk. Abdülfettah Ebû Gudde. et-Tab‘atu’s-Sâniye. Haleb: Mektebetü'l-matbû'âti'l-İslâmiyye, 1986/1406.
  5. Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Dahhâk. Sünenu’t-Tirmizî. (thk. Ahmed Şakir). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
Author: Dr. Atakan DERELİOĞLU - min read. - Post Date: 09/13/2022