Nafile Namazlar –2

 96. DERS

Sünnet namazların ikinci bölümü müstehap olanlardır. Müellif metne menduptur diye başladı. Menduptan maksat müstehaptır. 

İkindinin farzından önce dört rekat namaz kılmak müstehaptır. Çünkü Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Kim ikindiden önce dört rekat namaz kılarsa, ona ateş dokunmaz (cehenneme girmez).” Allah Rasulü’nün ikindiden önce iki veya dört rekat namaz kıldığına dair daha başka rivayetler de vardır. Bu rivayetlere  binaen Kudurî, iki veya dört kılınması arasında muhayyer bırakmıştır. 

Yatsının farzından önce dört rekat kılmak menduptur. Bunun delili Aişe validemizden gelen rivayettir. Buna göre Allah Rasulü yatsının farzından önce ve sonra dört rekat namaz kılıyordu, ondan sonra da istirahat ediyordu. 

Bu rivayete göre yatsının farzından sonra da dört rekat kılmak menduptur. Buna dair ayrıca şu rivayet de vardır: “Öğleden önce dört rekat kılan gece teheccüt kılmış gibi olur. Yatsıdan sonra dört rekat kılan da onu kadir gecesi kılmış gibi olur.” 

Akşam namazından sonra altı rekat namaz menduptur. Bu konuda Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Akşam namazından sonra altı rekat namaz kılan, evvâbînden kabul edilir.” Ardından da şu mealdeki ayeti okumuştur: “Allah, evvâbîni mağfiret buyurur.” (İsra suresi, 25). Evvab, günah işledikten sonra hemen tevbe ederek Allah’a yönelendir. İbn Abbas’tan da şu hadis rivayet edilmiştir: “Akşam namazından sonra kötü (dünyalık) bir şey konuşmadan altı rekat namaz kılana on iki yıllık ibadet sevabı yazılır.” Tecnis adlı eserde, bu altı rekatın üç selamla kılınacağı belirtilmiştir. 

Öğle namazının ilk dört rekatı, cumanın farzından önceki ve sonraki dört rekat gibi müekked bir sünnet kılan kişi, ilk oturuşta sadece tahiyyatı okur ve şehadet kelimelerini getirdikten sonra ayağa kalkar. En sonda otururken ise tahiyyatla beraber salli barik de okur. Üçüncü rekata kalktığında sübhaneke okumaz. Fethu’l-kadîr’de bu şekilde geçmektedir ki en sahihi budur. Nitekim Şerhu’l-Münye adlı eserde de bu şekilde görüş belirtilmiştir. Çünkü müekked sünnet, kuvvet yönüyle farza yakın bir konumdadır. (Dört rekatlık bir farzda sübhaneke okunmadığı gibi burada da okunmaz.) Tıpkı öğle namazının dört rekatlık sünnetinde olduğu gibi, bu şekilde namazını tamamlar. 

Ancak mendup olan dört rekatlık sünnetlerde üçüncü rekata kalkınca sübhaneke okunur ve eûzü çekilir. Birinci oturuşta tahiyyattan sonra salli barik okunur. Şerhu’l-Münye’de şöyle denilmiştir: Mendup namazlardaki sübhaneke duası ve benzeri meselelerle alakalı, mütekaddimin ulemadan bir görüş nakledilmemiş, bunlar daha ziyade müteahhirîn ulema arasında tercih konusu olmuştur. 

İki rekattan fazla nafile kılan kişi, ister dört ister daha fazla kılsın, eğer aralarda oturmayıp da en sonda otursa, bu, genel kaide (kıyas) açısından namazın bozulmasını gerektirse de istihsanen (başka bir delile dayanarak) bozulmaz. İmam Züfer ve bir görüşünde İmam Muhammed kıyasa dayanarak bu namazın fesadına kail olurken ulemanın genel kanaati, bunun istihsan kaidesi gereği geçerli olduğu yönündedir. Çünkü böyle bir namaz, başlı başına bütün bir namazdır. Nitekim iki rekatlık nafileler mevcut olduğu gibi dört rekatlık nafileler de vardır. Hem dört rekatlık namazlarda farz olan oturuş, son oturuştur. Aradaki vacip olan oturuş unutarak terk edildiğinde, sehiv secdesi ile telafi edilir. Eğer üçüncü rekata kalktığında, tahiyyata oturmadığını secdeden önce hatırlarsa, hemen tahiyyata oturur. Fetih’te (Fethu’l-kadîr) bu şekilde yer almıştır. Nitekim Müslim’in rivayet ettiği bir hadiste Allah Resulü sallallahu aleyhi ve sellem, dokuz rekat kılmış, sadece sekizinci rekatta oturmuş, sonra da dokuzuncu rekatı kılmıştır. 

Bununla beraber, tek selamla kılmak üzere gündüzleri dört rekatın üzerine, geceleri de iki rekatın üzerine ziyade yapmak mekruh görülmüştür. Çünkü Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) böyle bir ziyade yapmamıştır. Bu görüş aynı zamanda çoğunluk alimin görüşüdür. (Demek ki, az önceki sekiz rekatı tek selamla kılma rivayeti, azınlık alimler tarafından itibara alınmış, çoğunluk onu hükme medar görmemiş.)

Ebu Hanife’ye göre gece ve gündüz nafileleri dörder kılmak daha faziletlidir. Çünkü Allah Rasulü, (Aişe validemizin rivayetine göre) geceleyin teheccüdü dörder dörder kılmıştı. Ayrıca gündüz de duha namazını dört rekat olarak eda etmişti. İmameyn’e göre ise en faziletli olan, gündüz dörder, gece ikişer kılmaktır. Diraye ve Uyûnü’l-mesâil adlı eserlerde de bu şekilde geçmektedir. Fetva, İmameyn’in görüşüne göre verilmiştir. Çünkü bu konuda Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) şu açık beyanı vardır: “Gece namazı ikişer ikişerdir.”

Gecenin özellikle son üçte birinde nafile kılmak, gündüzdeki nafilelerden daha faziletlidir. Çünkü gece namazı daha meşakkatlidir. Ayette “Yanlarını yataklarından uzaklaştırıp gece ibadete kalkanlar” (Secde suresi, 16) buyurulur. 

Ayrıca gece ve gündüz kılınan nafilelerde, kıyamı uzun tutmak secdeyi uzun tutmaktan daha faziletli görülmüştür. Çünkü Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Namazın en faziletlisi, kunûtu (kıyamı) uzun olandır.”

 

الدرس السادس والتسعون

 

النوافل -2

 

وندب أربع قبل العصر والعشاء وبعده وست بعد المغرب.

 

ويقتصر في الجلوس الأول من الرباعية المؤكدة على التشهد، ولا يأتي في التالية بدعاء الاستفتاح بخلاف المندوبة. وإذا صلى نافلة أكثر من ركعتين ولم يجلس إلا في آخرها صح استحبابا، لأنها صارت صلاة واحدة، وفيها الفرض الجلوس آخرها. وكره الزيادة على أربع بتسليمة في النهار، وعلى ثمان ليلا، والأفضل فيهما رباع عند أبي حنيفة وعندهما الأفضل في الليل مثنى مثنى وبه يفتى. وصلاة الليل أفضل من صلاة النهار، وطول القيام أحب من كثرة السجود.

 

والقسم الثاني المستحب من السنن. شرع فيه بقوله "وندب" أي استحب "أربع" ركعات "قبل" صلاة "العصر"، لقوله صلى الله عليه وسلم: "من صلى أربع ركعات قبل صلاة العصر لم تمسه النار". وورد أنه صلى الله عليه وسلم صلى ركعتين وورد أربعا، فلذا خيره القدوري بينهما. "و" ندب أربع قبل "العشاء" لما روي عن عائشة رضي الله عنها أنه عليه السلام كان يصلي قبل العشاء أربعا ثم يصلي بعدها أربعا ثم يضطجع. "و" ندب أربع "بعده" أي بعد العشاء لما روينا، ولقوله صلى الله عليه وسلم: "من صلى قبل الظهر أربعا كان كأنما تهجد من ليلته ومن صلاهن بعد العشاء كان كمثلهن من ليلة القدر". 

 

"و" ندب "ست" ركعات "بعد المغرب"لقوله صلى الله عليه وسلم: "من صلى بعد المغرب ست ركعات كتب من الأوابين"، وتلا قوله تعالى {فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُوراً} (الإسراء، 25). والأواب هو الذي إذا أذنب ذنبا بادر إلى التوبة. وعن ابن عباس أنه عليه السلام قال: "من صلى بعد المغرب ست ركعات لم يتكلم فيما بينهن بسوء عُدِلْن له عبادةَ اثنتي عشرة سنة". وفي التجنيس الست بثلاث تسليمات. 

 

"ويقتصر" المتنفل "في الجلوس الأول من" السنة "الرباعية المؤكدة" وهي التي قبل الظهر والجمعة وبعدها، "على" قراءة "التشهد"، فيقف على قوله وأشهد أن محمدا عبده ورسوله. وإذا تشهد في الآخر يصلي على النبي صلى الله عليه وسلم. "و" إذا قام للشفع الثاني من الرباعية المؤكدة "لا يأتي في" ابتداء "الثالثة بدعاء الاستفتاح" كما في فتح القدير وهو الأصح كما في شرح المنية، لأنها لتأكدها أشبهت الفرائض. ثم أتم الأربع كما في صلاة الظهر، "بخلاف" الرباعيات "المندوبة" فيستفتح ويتعوذ ويصلي على النبي صلى الله عليه وسلم في ابتداء كل شفع منها. وقال في شرح المنية: مسألة الاستفتاح ونحوه ليست مروية عن المتقدمين من الأئمة وإنما هي اختيار بعض المتأخرين.

 

"وإذا صلى نافلة أكثر من ركعتين" كأربع فأتمها "ولم يجلس إلا في آخرها"، فالقياس فسادها وبه قال زفر وهو رواية عن محمد، وفي الاستحسان لا تفسد وهو قوله "صح" نفله "استحسانا لأنها صارت صلاة واحدة" لأن التطوع كما شرع ركعتين شرع أربعا أيضا، "وفيها الفرض الجلوس آخرها" لأنها صارت من ذوات الأربع ويجبر ترك القعود على الركعتين ساهيا بالسجود. ويجب العود إليه بتذكره بعد القيام ما لم يسجد كذا في الفتح، وروى مسلم أنه صلى الله عليه وسلم صلى تسع ركعات لم يجلس إلا في الثامنة ثم نهض فصلى التاسعة.

 

"وكره الزيادة على أربع بتسليمة في" نفل "النهار و" الزيادة "على ثان ليلا" بتسليمة واحدة، لأنه صلى الله عليه وسلم لم يزد عليه وهذا اختيار أكثر المشايخ. "والأفضل فيهما" أي الليل والنهار "رباع عند أبي حنيفة" رحمه الله تعالى، لأن النبي صلى الله عليه وسلم كان يصلي بالليل أربع ركعات ويصلي الضحى. "وعندهما" أي أبي يوسف ومحمد "الأفضل" في النهار كما قال الإمام و "في الليل مثنى مثنى" قال في الدراية وفي العيون، "وبه" أي بقولهما "يفتى" اتباعا للحديث وهو قوله عليه الصلاة والسلام: "صلاة الليل مثنى مثنى". "وصلاة الليل" خصوصا في الثلث الأخير منه "أفضل من صلاة النهار" لأنه أشق على النفس وقال تعالى: {تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ} (السجدة 16). "وطول القيام" في الصلاة ليلا أو نهارا "أحب من كثرة السجود" لقوله صلى الله عليه وسلم: "أفضل الصلاة طول القنوت" أي القيام.