Namazın Vacipleri -1

64. Ders Namazın Vacipleri

Vacip lugatte, lüzum, sukut ve ızdırap manasına gelir. Şeriatta ise, içinde şüphe olan (zannî) bir delille gerekliliği ortaya konan şeydir.  Fahrulislam (Ebu’l-usr el-Pezdevî) şöyle der: Vacibin böyle isimlendirilmesinin sebebi, ya ilmen (itikadî olarak) bir gereklilik ifade etmemesi ve böylece farz olduğuna inanma gibi bir sorumluluğun üzerimizden düşmesi (sukut), ya amelen üzerimize gerekliliği (lüzum/üzerimize düşme manasında sukut), ya da farz ile sünnet arasında veya bağlayıcılık ile bağlayıcı olmama arasında kalması (ızdırap) sebebiyledir. Netice itibariyle vacip, ilmen bağlayıcılık ifade etmese (itikadi konularda farz katiyetinde değerlendirilmese, mesela vacibi inkar eden kafir görülmese) de, amelen bağlayıcıdır (vacip denilen şey mutlaka yapılmalıdır.) Vacipler farzları, sünnetler vacipleri, adâb sünnetleri tamamlamak için konulmuştur. Bunlar aynı zamanda tamamladıkları şeye teşvik de ederler.  Vacibe bağlı şu hükümler tespit edilmiştir: Kasten terk edildiğinde ceza gerekir. Vacibi inkar eden küfre girmez. Yapıldığında sevap kazandırır. Namazda unutarak terk edildiğinde namaz eksik olacağından sehiv secdesi gerekir. Kasten terk edilirse namazın iade edilmesi gerekir. Sehiv secdesi yapılmaz ya da iade edilmezse eksik de olsa namaz kişinin üzerinden düşer.  Namazın vacipleri on sekiz tanedir. Birincisi Fatiha suresini okumaktır. Zira Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) “Fatiha okumayanın namazı yoktur” buyurmuştur. Hadis, namazın kabul olmayacağını değil, namaz kamil olmayacağını ifade etmektedir. Bu şekilde yorumlanmasının sebebi şudur: Bu hadis âhad haber cinsindendir. Âhad haber ise “Kuran’dan kolayınıza gelen yerleri okuyun” mealindeki ayeti nesh etmez, onun hükmünü ortadan kaldırmaz. Dolayısıyla okuma konusunu sınırlandırmayıp mutlak bırakan ayetle, Fatiha’nın okunmasını farz gibi anlaşılacak şekilde ifade eden hadisi beraber düşündüğümüzde, Fatiha okumanın farz değil vacip olduğu anlaşılır ve buna göre amel edilir.  İkinci vacip, Fatiha’dan sonra kısa bir sûre ya da üç kısa ayet okumaktır (zamm-ı sure). Zira Allah Rasulü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “İster farz isterse diğer namazlarda olsun Fatiha ve ardından bir sure okumayanın namazı olmaz.”  Fatiha ve zamm-ı surenin iki ya da daha fazla rekatlı farz namazların herhangi iki rekatında okunması mümkündür. Bu konuda farz manasında bir tayine gidilmemiştir.  Vitir namazının bütün rekatlarında Fatiha ve Kuran’dan bir miktar okumak vaciptir. Çünkü vitir namazı bu konuda sünnete benzer. Nafilelerin ise bütün rekatlarında Fatiha ve zamm-ı sure şarttır. Bunu daha önce açıklamış ve nafile namazların her bir iki rekatının (şef’) tek başına müstakil bir namaz kabul edildiğini belirtmiştik.  Vacip olan kıraatin farz namazların ilk iki rekatında okunması şeklinde bir tayin (farz olmasa da) vaciptir. Çünkü Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem), kıraatlerini hep ilk iki rekatta yapmıştır. 

الدرس الرابع والستون 

واجبات الصلاة

الواجب في اللغة يجيء بمعنى اللزوم وبمعنى السقوط وبمعنى الاضطراب. وفي الشرع اسم لما لزمنا بدليل فيه شبهة. قال فخر الإسلام وإنما سمي به إما لكونه ساقط عنا علما أو لكونه ساقطا علينا عملا أو لكونه مضطربا بين الفرض والسنة أو بين اللزوم وعدمه. فإنه يلزمنا عملا لا علما انتهى. 

وشرعت الواجبات لإكمال الفرائض، والسنن لإكمال الواجبات، والأدب لإكمال السنة، ليكون كل منها حضا لما شرع لتكميله. وحكم الواجب استحقاق العقاب بتركه عمدا، وعدم إكفار جاحده، والثواب بفعله، ولزوم سجود السهو لنقض الصلاة بتركه سهوا، وإعادتها بتركه عمدا، أو سقوط الفرض ناقصا إن لم يسجد ولم يعد. 

وهو ثمانية عشر شيئا: قراءة الفاتحة، وضم سورة أو ثلاث آيات في ركعتين غير متعينيتن من الفرض وفي جميع ركعات الوتر والنفل وتعيين القراءة في الأوليين. 

"وهو" أي الواجب "ثمانية عشر شيئا". الأول وجوب "قراءة الفاتحة"، لقوله صلى الله عليه وسلم "لا صلاة لمن لم يقرأ بفاتحة الكتاب". وهو لنفي الكمال، لأنه خبر آحاد لا ينسخ قوله تعالى {فَاقْرَأُوا مَا تَيَسَّرَ} [المزمل: 20]. فوجب العمل به. "و" الثاني "ضم سورة" قصيرة "أو ثلاث آيات" قصار، لقوله صلى الله عليه وسلم: "لا صلاة لمن لم يقرأ بالحمد لله وسورة في فريضة أو غيرها". "في ركعتين غير متعينتين من الفرض" غير الثنائي وفي جميع الثنائي. 

"و" يجب الضم "في جميع ركعات الوتر" لمشابهة السنة، "و" جميع ركعات "النفل" لما روينا، لأن كل شفع من النافلة صلاة على حدة. "و" يجب "تعيين القراءة" الواجبة "في الأوليين" من الفرض لمواظبة النبي صلى الله عليه وسلم على القراءة فيهما.