Peygamber Efendimiz’in Sünnet'inde Ağız Hijyeni ve Misvak

Hijyen, modern dünyanın vazgeçilmezlerindendir. Ağız ve diş hijyeni ise ilk sırada yer almaktadır. Ağız kokusunun boşanmalara sebep olduğu ve Amerika gibi ülkelerde bu sorunu gidermek için yılda milyarlarca dolar harcandığı düşünülürse ağız hijyeninin ne derece önemli olduğu daha iyi anlaşılır. Ağız, vücudun dış çevreye açılan kapılarından biridir. Yeme ve içme faaliyetleri düşünüldüğünde mikroorganizmalara da en açık bölgedir. Ağız içinde milyonlarca mikroorganizma vardır. Özellikle 1 gr. ıslak plâkta 2.10¹¹ mikroorganizma bulunur. (Diş plağı: Bakteriler, protein maddeleri, besin artıkları ile diş taşlarından oluşan ve diş minesini örten katman) (Haake 2002) Ağız hijyenindeki herhangi bir aksaklık hem tabiî florada bulunan hem de yiyeceklerle alınan mikroorganizmalara fırsat vererek plak birikimine, dişlerde çürüklere, dişeti hastalıklarına ve bunların neticesi olarak da ağız kokusuna yol açabilmektedir.

Ağız kokusu, pek çok kimseyi etkileyen bir husustur. Amerika Birleşik Devletleri’nde kronik ağız kokusundan etkilenen insan sayısının 60 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Bu rahatsızlığın tedavisi için yıllık yaklaşık 10 milyar dolar harcandığı tahmin edilmektedir ki, bu korkunç bir rakamdır. Sebepleri çeşitli olmakla birlikte ağız kokusu % 80–90 nispetinde ağız boşluğuna bağlıdır: Kötü ağız hijyeni, çürükler, dişeti hastalıkları gibi… (Rosenberg 1996)

Ağız kokusunun önlenmesi için yapılması gerekli ilk iş, bütün yönleriyle ağız hijyeninin sağlanmasıdır. Diş hekiminin uygulayacağı tedaviler ve hastaların güzel bir ağız hijyeni motivasyonuyla ağız kokusu problemi giderilebilmektedir. Tedavinin birinci aşamasında bütün çürük dişler tedavi edilmekte, dişetleri sağlıklı hâle getirilmekte; gerekli protetik tedaviler tamamlanmakta; hastalara diş fırçalama, diş ipi kullanımı detaylı olarak anlatılmaktadır. Tedavinin ikinci aşaması, ağız kokusuna sebep olan özellikle dişeti ve dil sırtının arka bölgelerine yerleşen mikroorganizmaların ortamdan uzaklaştırılmasıdır. (Neiders 1999)

Diş fırçalarıyla kişisel ağız hijyeni yapmak; plak kontrolü, diş temizliği ve dişeti sağlığını korumak için en yaygın metotlardandır. Bir çalışmada (Attin 2005) ağız sağlığını korumak, çürüğü ve dişeti hastalıklarını engellemek için günde bir defa çok titiz bir şekilde diş fırçalamanın yeterli olduğu ve literatürde de bir konsensüs olduğu gösterilmiştir. Bununla birlikte birçok hasta evde oral hijyen tedbirlerini alarak plağı yeterince uzaklaştıramaz. Bu yüzden diş hekimlerinin çoğu plak kontrolünü geliştirmek için günde iki defa diş fırçalamayı tavsiye ederler. Diş aralarına besin sıkışmalarının ortadan kaldırılması ve dişlere şekerin tesirini azaltmak için her yemek sonrası fırçalamayı tavsiye edenler de vardır. (Attin 2005) Dil çıkıntıları arasına yerleşen mikroorganizmaların oluşturduğu ve ağız kokusuna sebep olan uçucu sülfür bileşiklerinin oluşmasını engellemek için son yıllarda dil fırçalama da önerilmektedir. Diş fırçaları ve dil kazıyıcılarıyla gerçekleştirilen ve mikroorganizmaları uzaklaştıran bu hareket ağız kokusunu azaltmaktadır.
Misvak

İslâm’la özdeşleşen dişleri misvaklama, yaklaşık 7.000 yıl önce Babilliler tarafından yapılmıştır; Arapların İslâmiyet öncesi dişlerinin beyaz ve parlak olması için Arak bitkisiyle (Salvadora persica) fırçalama yaptıkları bilinmektedir. Ağız ve diş sağlığı bakımından misvağın yararlı tesirleri kısmen mekanik hareketine kısmen de kimyevî hâdiselere bağlıdır. (Al Sadhan 1999)
El-Mostehy ve arkadaşları (1983) misvakta bulunan kimyevî maddelerden bazılarını şu şekilde sıralamışlardır: Yüksek miktarda florid, silika (Si02), rezinler, kükürt, vitamin C, kloridler, sodyum bikarbonat ve az miktarda tanninler, salvadorin. Topikal floridin tesiri; diş minesini ıslatabilme yeteneğine ve diş üzerindeki çukur, yarık ve dişler arası bölgeler gibi çürüğe karşı hassas bölgelere ulaşabilmesine dayanmaktadır.

Misvağın tekrarlayan kullanımları taze özsuyun salınmasını sağlamaktadır. (Almas 1995) Misvaktaki silika, dişin beyazlığını gideren lekelerin uzaklaştırılması için aşındırıcı materyal olarak tesir yapar. (Almas 1995, El Mostehy 1983) Rezin formları, mine üzerinde bir tabaka oluşturarak mineyi çürüklere karşı korumada rol almaktadır. (Al Sadhan 1999) Tanninler, glikozil transferazın tesirini engelleyerek plak ve dişeti hastalığı oluşumunu azaltmaya vesile olmaktadır. (Kuboto) Salvadorin ve kükürtün bakterileri yok etme tesiri vardır. Ayrıca salvadorin dişeti üzerinde uyarıcı tesir göstermektedir. (Almas 1993) Vitamin C iyileşmeye ve dokuların tamirine yardımcı olmaktadır. Sodyum bikarbonat hafif aşındırıcı özelliktedir ve bu yüzden diş macunlarında kullanılmaktadır. (George 1985)

Yüksek konsantrasyonlardaki klorid, taş oluşumunu engellemeye (Farooqi 1968) ve dişten lekelerin uzaklaştırılmasında yardımcı olmaktadır. (Almas 1993) Misvağın ayrıca; bakterileri (Lewis 1977, Abo El-Samh 1996), mantarları yok edici (Tyler 1988) ve ağrı kesici tesirinin, (Abo El-Samh 1997) kalsiyum ve kloridin tükürük içine salınması (Farooqi 1968, Kubota 1988) ve kanamayı durdurucu (Attar 1979) etkisinin olduğu yönünde çalışmalar da mevcuttur. Tükürükteki kalsiyum doygunluğu dişlerdeki mineral kaybını engelleyip diş minesinin yeniden mineralizasyonunu artırmaktadır. (Kubota 1988)
Misvak pahalı olmadığı ve her zaman ulaşıldığı için diş fırçasına iyi bir alternatiftir. Misvak birçok tıbbî özellikler ihtiva etmektedir ve fakir ülkelerin birçok kırsal bölgesinde bulunmaktadır. Uzmanlık veya işlemek için ilâve kaynaklar gerekmemektedir. Bu yüzden ağız hijyeni için önemli ve tesirli bir araç olduğu belirtilmektedir. Kullanımında İslâmiyet’in tesiri büyüktür. İslâmiyet’te misvaklamanın hedefi, ağzın tamamının hijyenini sağlamaktır ve Arak “Salvadora persica” çubuklarının kullanımıyla sınırlı değildir. (Al Sadhan 1999)
Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) ağız hijyeni

Her konuda hassas olan Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) evine geldiğinde ilk iş olarak dişlerini misvaklamıştır. (Müslim, taharet 43, 44; Nesâî, taharet 7; İbn Mâce, taharet 7) O, her namazdan önce misvak kullanarak dişlerini fırçalamış ve “Ümmetime zorluk veririm diye endişe etmeseydim, misvak kullanmalarını emrederdim.” (Buhârî, cuma 8, savm 27; Müslim, taharet 42; Ebû Dâvûd, taharet 25; Tirmizî, taharet 18; Nesâî, taharet 6; İbn Mâce, taharet 7) buyurarak konuyu dikkatlerimize sunmuştur. Geceleyin teheccüt namazı için kalktığında da dişlerini misvaklamayı ihmal etmemiştir. (Buhârî, vudû 73, teheccüt 9; Müslim, taharet 46,47; Ebû Dâvûd, taharet 30; Nesâî, taharet 1, kıyamu’l-leyl 10, 11; İbn Mâce, taharet 7) Dişlerini temizlerken geçiştirmemiş ve boğazına kadar iyice temizlemiştir. (Buhârî, vudû 73) Hatta bir hadislerinde, “Ben öyle (ciddî) misvak kullanırım ki, öndeki dişlerimin (veya dişetlerimin) diplerinden kazınacağı endişesine kapılırım.” (İbn Mâce, taharet 7; Ali el-Müttaki, Kenzu’l-Ummal, 9/311, 312) buyurarak bu konuda ne kadar hassas olduğunu göstermiştir.
Ebû Ümame (radıyallâhu anh) anlatıyor: Resûlüllah (aleyhissalâtü vesselâm) buyurdular ki: “Dişlerinizi misvaklayın. Çünkü misvak hem ağız için temizlik sebebi hem de Allah’ın rızasına vesiledir. Cibril her gelişinde bana misvakı tavsiye etti; öyle ki bana ve ümmetime farz kılacağından korktum. Ümmetime zorluk veririm diye endişe etmeseydim bunu onlara emrederdim.” (İbn Mâce, taharet 7)

Hazreti Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) bir şey yiyip içtikten sonra özellikle yağlı besinlerden sonra ağzını yıkamayı terk etmemiştir. Süt içtiğinde onun yağlı bir gıda olduğunu ifade ederek, ağzını su ile çalkalayıp yıkamıştır. (Buhârî, vudû 52; Tirmizî, taharet 66; İbn Mâce, taharet 68) Konuyla ilgili olarak: “Ümmetimden abdest alırken ve yemekten sonra ağızlarını ve dişlerini temizleyenler ne güzel iş yapmış olurlar.” (Müsned, 1/214; Ali el-Müttaki, Kenzu’l-Ummal, 9/312) sözleriyle bizleri de hassas olmaya davet etmiştir. Diş temizliğine dikkat etmeyenleri bazen uyarmış ve huzuruna sararmış dişlerle gelmemelerini istemiştir. (Müsned, 1/214; Ali el-Müttaki, Kenzul-Ummal, 9/312) Misvak ile ağız temizlemenin Allah’ı hoşnut edeceğini (Buhârî, savm 27; İbn Mâce, taharet 7) söyleyen Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), böylece konunun mânevî yönüne de tembihte bulunmuştur. Misvak olmadığı takdirde parmaklar kullanılmak suretiyle ağız ve dişlerin temizlenebileceğini belirtmesi de gösterilen titizlik adına çok önemlidir. (Ali el-Müttaki, Kenzu’l-Ummal, 9/311)

Ağız kokusunu oluşturan faktörlerden birisi de dilin üzerinde biriken bakterilerdir. Bu noktada Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) tarihte dilini fırçalayan ilk insan olduğunu söyleyebiliriz. Ebû Dâvûd’un Sünen’inde geçen bir hadiste, bir sahabi Efendimiz’den hâdiseyi şöyle naklediyor: “Kendisinden binek istemek maksadıyla Resûlüllah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına gittim. O –misvağın bir ucu dilinin üzerinde idi- dilini misvaklıyordu.” (Ebû Dâvûd, taharet 26) Bilindiği gibi modern tıp yaklaşık on yıldır dil fırçalamadan bahsediyor. Dikkatten kaçmamalı ki, bu hâdise 1400 yıl önce gerçekleşiyor. Bedevi bir kavim içerisinde bir insan düşünün ki dişlerini fırçaladığı gibi dilini de fırçalıyor ve modern tıbbın ulaştığı şu anki noktayı bile nasıl da geri bırakıyor.

Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi’nin bu konudaki görüşleri de çok ilgi çekicidir: “Misvak kullanmak farz değildir; ama mühim bir sünnettir. Sivaklama, ‘diş temizleme’ demektir ve bu sadece misvakla olmaz; parmaklarla, tuzla, macunla, daha başka şeylerle de yapılabilir. Evet, isteyen istediği şekilde dişini temizleyebilir; buna kimsenin diyeceği bir şey yoktur. Ancak, misvağın da kendine göre bir kısım hususiyetlerinin bulunduğu göz ardı edilmemelidir. Şimdi, bir din düşünün ki, o dinin mübelliği günde beş on defa misvak kullanmayı, hem de bir sünnet olarak misvak kullanmayı emretmektedir. Bu itibarla diyebiliriz ki, bu din; günümüzün diş temizliği, diş hijyeni anlayışını çok gerilerde bırakmaktadır. Halk yığınları bir yana, ben, diş hekimlerinin dahi, günde beş-on defa dişlerini fırçalayacağını zannetmiyorum.” (Sonsuz Nur, 1/186)

Diş hekimlerinin günlük diş fırçalama alışkanlıklarının değerlendirildiği bazı çalışmalarda (Gopinath 2010, Ghasemi 2007, Petersen 2003, Tseveenjav 2004) diş hekimlerinin % 55-81 arasında günde 2 kez dişlerini fırçaladığı bildirilmiştir ki, bu husus Hocaefendi’nin söylediğiyle örtüşmektedir. “Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) gece birkaç defa kalkar; namaz kılar ve her namazdan evvel mutlaka misvak kullanırdı. Sabah namazında, işrak ve kuşluk namazlarında, öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarında; namaza durmadan ve abdest alırken sürekli misvak kullandığı gibi, bir şey yiyip içtikten sonra da dişlerini temizlemeyi ihmal etmezlerdi. Şimdi bütün bunları sayacak olursak, zannediyorum verdiğimiz rakamdan daha fazla Allah Resûlü’nün misvak kullandığına yani dişlerini temizlediğine şahit oluruz.” (Sonsuz Nur, 1/186-187)

Modern dünyanın daha yeni emekleyip durduğu günde 2–3 sefer dişleri ve dili fırçalamak, bundan 1400 yıl önce gelmiş ve yaşamış birisi tarafından daha mükemmel bir şekliyle tarif ediliyor. Efendimiz’in (sallallahu aleyhi ve sellem) her namaz öncesi dişlerini fırçaladığını kabul etsek bile yaklaşık bir hesapla sekize tekabül ediyor. Ayrıca, “Eve her geldiğinde de dişlerini fırçalardı.” hadisini de hatırlarsak belki on defa diş fırçalaması mânâsına geliyor ki; bu inanılmaz bir rakamdır.
İnsanlığın İftihar Tablosu’nun ağız ve diş sağlığına yönelik olarak ortaya koyduğu bu tedbirler, diş hekimlerinin ağız hijyeni anlayışında öncülük yapmıştır. Modern tıbba göre günde iki kez dişlerin fırçalanması tavsiye edilirken Tıbb-ı Nebevi’de her namazdan önce ve bir şeyler yiyip içtikten sonra dişlerin temizlenmesi tavsiye edilmiştir. (Turhanoğlu 1999)

Hayatının en önemli karelerinden birisi olan gurup edeceği an bile ağzında misvak olması çok anlamlıdır. Şöyle bir düşünün; ölümle yüz yüze geldiğiniz bir anda ağız ve diş temizliği ile ilgilenir misiniz? Eğer söz konusu Efendimiz ise (sallallahu aleyhi ve sellem) evet. Bildiğiniz gibi Allah Tealâ, Efendimiz’e (sallallahu aleyhi ve sellem),”Habibim-Sevgilim” diye hitap ediyor. Bir kimsenin sevdiğinin yanına giderken hoş ve güzel kokularla gittiği gibi Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de “Allahümme er-Refîka’l-A’lâ” diyerek hoş bir ağız kokusu ile Rabbisine yürüyor.

Sonuç
Her konuda zirve insan olan Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) hijyen konusunda da zirvededir. Son Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) koruyucu diş hekimliğine dair söyledikleri ve yaptıkları modern tıbbın ve diş hekimliğinin çok çok üstündedir. Bu yüzden bırakın Müslümanları, bütün dünya insanlarının Hazreti Muhammed’den (sallallâhu aleyhi ve sellem) öğreneceği çok şey vardır.

Kaynaklar
Abo Al-Samh D. and Al-Bagieh N. A study of antibacterial activity of the miswak extract in vitro. Biomedical Letters. 1996; 53: 225-238.
Abo Al-Samh D., and Al-Nazhan S. In vitro study of the cytotoxicity of the miswak ethanolic extract. Saudi Dental Journal. 1997; 9 :125-30.
Al Sadhan Ra’ed I., Khalid Almas. Miswak (chewing Stick): A Cultural And Scientific Heritage . Saudi Dental Journal 1999; 11(2): 80-88.
Almas K. Miswak (chewing stick) and its role in oral health. Postgraduate Dentist 1993; 3: 214-18.
Almas K and Al – Lafi T. The natural toothbrush. World Health Forum 1995; 16:206-10.
Attar ZA. The Miswak, Nature’s toothbrush. Bull. History of Dentistry 1979; 27: 39- 40.
Attin T, Hornecker E. Tooth brushing and oral health: how frequently and when should tooth brushing be performed? Oral Health Prev Dent. 2005;3(3):135-40.
Canan İbrahim, Hadis Ansiklopedisi, Kütübi Sitte 2004; 531,92(289, 6079)
El Mostehy MR, Al-Jassem AA, Al-Yassin IA, et al. Miswak as an oral health device. Preliminary chemical and clinical evaluation. Hamdard 1983; 26:41-50.
Farooqi MIH and Srivastava JG. The toothbrush tree (Salvadora perslca). Quart. J. Crude Drug Res. 1968;8:1297-99.
George ET and William CE Pharmacognosy. 12th ed. Bailliere Tindall 1985; 95.
Ghasemi H, Murtomaa H, Vehkalahti MM, Torabzadeh H. Determinants of oral health behaviour among Iranian dentists. Int Dent J 2007:57:237-42.
Gopinath V. Oral hygiene practices and habits among dental professionals in Chennai. Indian J Dent Res 2010;21:195-200.
Gülen M. F., Sonsuz Nur, I-II, Nil Yayınları, İstanbul, 2011.
Haake SK, Newman MG, Nisengard RJ, Sanz M. Periodontal Microbiology. In: Carranza’s Clinical Periodontology. Newman MG, Takei HH, Carranza FA, Eds. 9th Ed. USA: W.B. Saunders Company, 2002: p.96-112.
Kubota K, Tanaka T, Murata Y and Hirasawa M. Effect of tannic acid on adherence of Candida to denture base. J of Dental Research 1988; 67: abstract 183.
Lewis WH and Elvin-Lewis MPF. Oral Hygiene, Medical Botany, John Wiley & Sons, New York, 1977:226-270.
Neiders M, Ramos B: Operation of bad breath clinics. Quintessence Int 30: 295-301, 1999. Petersen PE. The world health report 2003: continuous improvement of oral health in the 21st century-the approach of the WHO global oral health programme. Community Dent Oral Epidemiol 2003;31:3-23.
Rosenberg M., Clinical assessment of bad breath: Current concepts. J Am Dent Assoc 127: 475-81, 1996.
Tseveenjav B, Vehkalahti M, Murtomaa H. Oral health and its determinants among Mongolian dentists. Acta Odontol Scand 2004;62:1-6.
Turhanoğlu A., Hadislerde Koruyucu Hekimlik. Rağbet Yayınları 1999:s.39.
Tyler VE, Bradly LR Robebers JE. “Pharma- cognosy” 9th Ed. Lea & Febiger 1988; 80-106.