İslâmi Kaynaklara Göre Hazreti İsa (as)'ın Kardeşleri Meselesi

Hazreti İsa’nın (aleyhisselâm) “kardeşleri” tabiri ile, büyük ihtimalle onun yakın çevresindeki isimlerin kastedildiğini, bu tabirin genelde “din kardeşleri” anlamında kullanıldığını ve buna bağlı olarak bu isimlerin gerçek kardeş değil, havariler gibi yakın çevreyi ifade ettiğini söylemek gerekir.

Hazreti İsa’nın (aleyhisselâm) bilinen anlamda “anne bir kardeşleri” bulunduğuna dair, Kur’ân-ı Kerim ve Peygamber Efendimiz’in hadislerinden bir dayanak olduğundan söz etmek imkânsızdır.

Bir iffet âbidesi olan Hazreti Meryem, Allah’ın bir mucizesi olarak hamile kalmış ve onu mucizevî olarak dünyaya getirmiştir. Kur’ân’da Hazreti Meryem’in, iffet ve namusunu koruduğu ve ona bir erkek eli bile değmediği özellikle vurgulanmaktadır: “İffet ve namusunu gerektiği gibi koruyan Meryem’i de an. Biz ona rûhumuzdan üfledik, hem onu, hem oğlunu cümle âlem için bir ibret yaptık.”¹

“Bir de Allah, İmran’ın kızı Meryem’i misal getirir. Meryem, iffet ve namusunu korudu. Biz, ona ruhumuzdan üfledik. O da Rabbinin kelimelerini ve kitaplarını tasdik etti ve gönülden itaat edenlerden oldu.”²

Nitekim kendisine bir erkek çocuk dünyaya getireceği müjdesi verilen Hazreti Meryem’in, “Ya Rabbî, bana hiçbir erkek eli değmediği hâlde nasıl olur da çocuğum olabilir?”³ ve

“Nasıl oğlum olabilir ki bana eli değen bir tek erkek bile olmamıştır. İffetsiz bir kadın da değilim!”⁴ şeklindeki hayret ifadeleri de bu gerçeği açıkça göstermektedir. Kur’ân’da,

“İşte sözleşmelerini bozmaları, Allah’ın âyetlerini inkâr etmeleri, peygamberleri haksız yere öldürmeleri ve ‘kalplerimiz perdelidir’ demeleri -ki kalpleri perdeli yaratılmış olmayıp, Allah inkârcılıkları sebebiyle kalplerini mühürledi de artık onlar pek az inanırlar- yine inkârları ve Meryem aleyhinde müthiş bir iftira atmaları ve ‘Biz Allah’ın resûlü(!) Meryem oğlu Mesih İsa’yı katlettik!’ demeleri yüzünden, onların başlarına belâlar vererek cezalandırdık, kalplerini mühürledik. Oysa onlar İsa’yı öldüremediler, asamadılar da; öldürülen başkası idi, lâkin kendilerine ona benzer gösterildi. İsa hakkında ihtilâfa düşenler de bu hususta şüphe içindedirler. Bu konuda kesin bilgileri yoktur, zanna tâbi olmaktan başka bir şeye dayanmazlar. Onu kesinlikle öldüremediler. Doğrusu Allah onu kendi katına yükseltti. Allah aziz ve hakimdir (mutlak galiptir, tam hüküm ve hikmet sahibidir).”⁵ âyetlerinde Hazreti Meryem hakkında buna zıt olarak söylenen her sözün onun aleyhinde müthiş bir iftira olduğu, bu iftira sahiplerinin belâlarla cezalandırıldığı ve kalplerinin mühürlendiği belirtilmektedir.

Kur’ân’a paralel olarak Katolik ve Ortodokslar Hazreti Meryem’in bütün hayatı boyunca bâkire kaldığını söylerken, Protestanlar bunun sadece Hazreti İsa’nın doğumuna kadar devam ettiğini düşünürler.⁶ Protestanları bu fikre iten en önemli sebep, Yeni Ahit’in değişik yerlerinde bazen ismen de zikredilen “Hazreti İsa’nın kardeşleri” ve “kız kardeşleri” tabirleridir. Bu durumda hem Eski Ahit hem de Yeni Ahit’te “kardeş” sözcüğünün anlam çerçevesine göz atmak ve hangi konseptlerde kullanıldığını görmek gerekmektedir. Ancak buna geçmeden önce, “Hazreti İsa’nın kardeşleri” olduğu düşüncesine Kur’ân’da da bir dayanak gösterilmeye çalışıldığını belirtmekte fayda vardır. Dolayısıyla “Hazreti İsa’nın kardeşleri” olabileceği fikrine esas teşkil eden düşünceleri önce âyet ve hadisler çerçevesinde, sonra da Eski ve Yeni Ahit çerçevesinde ele almak uygun olacaktır.

 

Âyet ve Hadisler Çerçevesinde

Hazreti İsa’nın anneannesi (İmran’ın hanımı Hanne), Hazreti Meryem’i dünyaya getirdiğinde وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ “Ben onu da, onun neslinden gelecekleri de o mel’un şeytanın şerrinden korumanı niyaz ediyorum.”⁷ demiştir. Buradaki “zürriyyet” kelimesinin çoğul anlam taşıdığı düşüncesiyle Hazreti Meryem’in Hazreti İsa’dan (aleyhisselâm) başka çocukları da bulunduğunu iddia edenler olmuştur.⁸ Fakat müfessirler “Onu ve onun zürriyetini…” tabirini doğrudan “Hazreti Meryem ve Hazreti İsa” olarak anlamışlardır.⁹ Diğer taraftan bu âyetin yorumlandığı hemen her tefsirde açıklayıcı olarak şu hadis zikredilmektedir: “Yeni doğan her çocuğa, doğduğu anda şeytan mutlaka dürter. Yavru, onun dürtmesi (nin verdiği rahatsızlık) sebebiyle bağırarak ağlar. Hazreti Meryem ve oğlu Hazreti İsa bundan hâriçtir.”¹⁰ Ebû Hureyre, Hazreti Meryem ve oğlu Hazreti İsa’ya lutfedilen bu özel konumun, Hanne’nin duası neticesi olduğunu belirtir.¹¹

Âyette geçen “zürriyyet” kelimesi, Arapçada oldukça geniş bir anlam yelpazesine sahiptir. Bir kimsenin çocuğu ve kendinden sonra gelen nesli; cin ve insanların nesli; baba, çocuk ve kadınlardan oluşan hane halkı; sadece kadınlar; babalar ve dedeler… gibi anlamlarda kullanılmıştır. Çoğunluk tarafından “zürriyyet” kelimesinin tekil bir kelime olup, çoğullarının اَلذُّرِّيَّاتُ ve اَلذَّرَارِيُّ şekillerinde geldiği belirtilmişse de çoğul olduğunu söyleyen de vardır. Râğıb el-İsfehânî, hem tekil hem de çoğul anlamı taşıdığını ancak asıl itibariyle çoğul anlamında kullanıldığını söylemektedir.¹² İbn Manzur, “zürriyyet” kelimesinin hem dişi hem erkek için kullanıldığını özellikle vurgular.¹³ Beğavî ve Kurtubî gibi müfessirler, kelimenin hem tekil veya çoğul, hem de dişi veya erkek için kullanılabildiğini belirtmektedirler.¹⁴ “Zürriyyet” kelimesi Kur’ân’da pek çok yerde اَلذُّرِّيَّةُ şeklinde¹⁵ tekil, birkaç yerde de اَلذُّرِّيَّاتُ şeklinde¹⁶ çoğul olarak geçmekte, bir âyette de “topluluk” anlamında kullanılmaktadır.¹⁷

“Zürriyyet” kelimesinin sayılan bütün bu anlamları yok farzedilse ve kelimenin sadece çoğul mânâsı alınıp “insanın kendi neslinden gelen en az üç kişi” anlamına geldiği kabul edilse bile, bunun, âyette Hazreti Meryem’in Hazreti İsa’dan başka kız veya erkek çocuklarının varlığına dair herhangi bir delil teşkil ettiğinden bahsetmek mümkün değildir. Zira söz konusu duanın yapıldığı vakitte, Hazreti Meryem’in üç veya daha fazla çocuğundan söz etmek şöyle dursun, Hazreti Meryem’in kendisi dahi henüz yeni doğmuştur. Dolayısıyla Hanne’nin yaptığı dua, Hazreti Meryem’in “çocuk sayısı” veya “çocuğu olup-olmayacağı” konularında herhangi bir bilgi ifade etmemekte, “onun soyundan bir gelen olacaksa…” şeklinde sadece bir ihtimal anlamı taşımaktadır.

Hâl böyleyken sadece buradaki “zürriyyet” kelimesinden hareketle, Hazreti İsa’nın kardeşleri olabileceği ihtimalinden bahsetmek tamamen dayanaksız bir iddia durumundadır. Kaldı ki Kur’ân’da Hazreti Meryem’in, Allah’ın bir mucizesi olarak hamile kaldığı ve onu mucizevî olarak dünyaya getirdiği anlatılmaktadır.¹⁸ Bunun yanında hadislerde Hazreti Meryem için اَلْعَذْرَاءُ الْبَتُولُ “el-azrâ el-betûl”¹⁹ tabirleri geçmektedir. Rivayetlerin bir kısmında bu tabirler, “kendisine hiçbir beşer dokunmamıştır”²⁰ ve “Hazreti İsa dışında bir çocuğa hamile kalmamıştır.”²¹ şeklindeki ilâvelerle açılmış durumdadır. Bu kelimelerden el-azrâ, “bekâr bayan”ı ifade ederken²²; el-betûl ise “evlenmeyen.. dünyevî lezzetlerden elini-eteğini çekip kendisini Allah’a ve ibadete vermiş bayan”²³ gibi anlamlara gelmektedir.

Kur’ân ve hadislerdeki bu tablodan çıkan sonuç şudur: Hazreti İsa’nın bilinen anlamda “anne bir kardeşleri” bulunduğuna dair, Kur’ân ve hadislerden bir dayanak olduğundan söz etmek imkânsızdır. Nitekim Buhârî’yi şerheden meşhur hadis âlimi İbn Hacer el-Askalânî de, Hazreti Meryem’in Hazreti İsa’dan başka bir zürriyetinin olmadığını özellikle belirtmektedir.²⁴

 

“Kardeş” Tabirinin Kutsal Kitaptaki Genel Kullanımı

Eski Ahit’te “kardeş” sözcüğü; usûl ve fürû’ yani ‘baba’ ve ‘oğul’dan doğru gelen soy birliği içindeki bütün ortak erkek akrabalardan, onlar aracılığıyla akraba sayılan tüm erkek akrabalara; büyük aileden olan kuzen gibi akrabalardan, evlilik yoluyla veya kan bağı ile beraber sahip olunan üvey akrabalara; hatta dostlar ve daha ötesinde siyasi ittifak yapılmış insanlara kadar çok geniş bir anlam yelpazesine sahiptir.²⁵ Sözgelimi Haran oğulları, evinde doğup yetiştiklerinden dolayı Avram’ın “kardeşi” olarak anılmıştır.²⁶ Avram’ın erkek yeğeni de Avram’ın “kardeşi” olarak geçmiştir.²⁷ Benzer şekilde Yakup da amcası Lavan’ın “kardeşi” olarak geçmektedir.²⁸ “Kardeş”, “kardeşler” ve “kız kardeş” sözcükleri kimi zaman, kırk iki “kardeşi” olduğu yazılan Kral Azarya örneğinde görüldüğü gibi ana aileden olanlar için de kullanılmıştır.²⁹

Bu konuda ilginç bir örnek de “Süleyman’ın Ezgiler Ezgisi” kısmında yer alır. Birbirine âşık bir kız ile erkeğin karşılıklı serenatlarının zikredildiği bu kısımda erkek yer yer aşkını “Aşkın ne güzel, kızkardeşim, yavuklum” tabirleriyle ifade etmektedir.³⁰

Söz konusu ifadelerin Yeni Ahit’teki kullanımını değerlendiren Maurice Bucaille, Yunanca olarak kullanılan “adelphoi” ve “adelphai” kelimelerinin, nesebî anlamdaki kız ve erkek kardeşleri ifade ettiğini, Sâmi kökenli bu kelimelerin yanlış tercüme edildiğini, bunların familier (teklifsiz münasebetlerde kullanılan) anlamları olduğunu ve muhtemelen “kuzenler”in söz konusu olduğunu söylemektedir.³¹ Hazreti İsa ve havarileri tarafından konuşulan ne İbranicede ne de Aramicede, bildiğimiz anlamda “kuzen” kelimesinin karşılığı olan bir kelime bulunmadığından dolayı bu dilleri kullanan insanlar ya “kardeş” kelimesini kullanmak zorunda kalmış ya da ifadelerini netleştirmek istediklerinde akrabalık konumunu “babamın kız kardeşinin oğlu” şeklinde uzun bir şekilde açıklayarak söylemişlerdir. Ancak bu tür uzatmalar biçimsiz olduğundan Hazreti İsa da herkes gibi “kardeş” kelimesini kullanmıştır. Yeni Ahit yazarları da, aynı babadan olan oğulların ve kuzenlerin Aramicedeki karşılığı olan “kardeş” veya “kardeşler” sözcüğünü doğal olarak kullana gelmişler, kelimeyi bildiğimiz dar anlamıyla “birader” anlamındaki “adelphos” olarak çevirmişlerdir. Aramice ve İbraniceden farklı olarak tıpkı Türkçedeki gibi Grekçede de kuzen kelimesi ayrı bir anlam ifade etmiş ve kuzen anlamında “anepsios” kullanılmıştır. Ancak Kutsal metnin çevirisini yapanlar gerçek kuzenlere karşılık olarak bile “adelphos=birader” sözcüğünü kullanmışlardır.³²

Anlaşılan odur ki; Yeni Ahit mütercimleri Yahudi deyimlerini Grekçe Kutsal Kitap’a taşıyarak, bire bir çeviri yerine edebî çeviri yapmışlardır. Yani, İbranicedeki “birader” kelimesine karşılık gelen kelimeyi kullanmışlar ancak, “aynı aileden olma oğullar” sözcüğüne karşılık olarak “adelphos” kelimesini ve kuzenler sözcüğüne karşılık olarak “anepsios” kelimesini anlam olarak ayrı tutup farklı kullanmamışlar, her ikisini de aynı kelimeyle (adelphos =birader) ifade etmişlerdir. Yeni Ahit’teki buna benzer kullanımlar İngilizce ve Türkçe çevirilere de yansımış ve durum daha da karmaşık hâle gelmiştir. Dolayısıyla İncil’in bir cümlesinde kullanılmış olan “kardeş”, “kız kardeş” ve “kardeşler” sözcüğünün anlamını tam olarak ayırt edebilmek için, İbranice aslından tüm metinleri gözden geçirmek gerekmektedir.

Görüldüğü gibi, Yeni Ahit’te de “kardeş”, “kardeşler” ve “kız kardeş” ifadeleri, “anne veya baba bir kardeş” anlamı dışında çok farklı anlamlarda kullanılmıştır.

 

Yeni Ahit Çerçevesinde

“Hazreti İsa’nın kardeşleri” olduğu fikri temelde, Yeni Ahit’ te zikredilen “Hazreti Meryem’in Yusuf adlı bir kişiyle nişanlı olduğu, Hazreti Meryem’in Kutsal Ruh’tan gebe olduğunu anlayan Yusuf’un başta onunla evlenmekten vazgeçtiği, ancak rüyasında meleğin durumu açıklaması üzerine Hazreti Meryem’i eş olarak yanına aldığı”³³ ifadesine dayanmaktır. Yeni Ahit’te Hazreti Meryem’e yakınlığından söz edilen Yusuf adlı bu kişinin Kur’ân ve hadislerde varlığından dahi bahis yoktur. Hele onun Hazreti Meryem’in nişanlısı olduğu ve daha sonra evlendikleri gibi İncil kaynaklı bilgilere rastlamak hiç mümkün değildir. Şu kadar var ki, bazı tefsir ve tarih kaynaklarında yer alan oldukça zayıf bir kısım rivayetlerde, Yusuf adlı bu marangozun Hazreti Meryem’in akrabası olduğu³⁴ ve mabedde aynı dönemde bulundukları nakledilmektedir.³⁵

Protestanlar’ın, Hazreti İsa’nın kardeşleri olduğu fikrine dayanak gösterdikleri bir husus da şudur: Luka İncilinde Hazreti İsa’nın “ilk oğul”, “ilk erkek çocuk” olduğu belirtilmektedir.aj Onlar bu ifadeden hareketle “demek ki kardeşleri de var.”³⁶ diye bir mantık yürütmektedirler. Ne var ki bu ifadenin, “Hazreti İsa’nın başka kardeşleri de olduğu” konusunda hiçbir delil değeri yoktur. Zira bu ifadeye sadece “ilk erkek çocuğun Rab’be adanmış sayılacağına”³⁷ dair Kutsal Kitap’taki bir yasayı hatırlatmak için vurgu yapılmıştır.

Diğer taraftan Luka İncili’nde, Hazreti İsa’nın Fısıh Bayramı’nda Yeruşalim’de tapınağa gittiklerinde ana-babasının onu kaybedip aramaya koyulduklarına yer verilir.³⁸ Oradaki konu bütünlüğü göz önüne alındığında, ailede Hazreti İsa dışında başka çocuklar bulunduğuna dair en ufak bir ipucu olmadığı gibi, aksine tek çocuk olduğu hususu daha uygun düşmektedir.

Bir diğer husus şudur: Yuhanna İncili’nde anlatıldığına göre çarmıha gerildiği sırada Hazreti İsa, annesi Hazreti Meryem’i havarilerden Yuhanna’ya emanet eder.³⁹ Burada akla hemen şu soru gelmektedir: Matta ve Markos İncillerinde isimleri de verilerek Hazreti İsa’nın kardeşleri olduğu belirtilen dört kişi, gerçekten Hazreti Meryem’in diğer oğulları ise ve hatta onlardan başka kızları da var idiyse, onlar dururken Hazreti İsa, annesini neden başkasına emanet etmiştir?! İncillerde Hazreti Meryem’in kocası olduğu belirtilen Yusuf adlı kişinin bu esnada hayatta olmadığı varsayılsa bile, iddia edilen diğer kardeşlerinin varlığından söz bile edilmeyişi, söz konusu iddianın geçersizliğini ortaya koyan bir başka gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır.

 

“Kardeş” Tabirinin Hazreti İsa ile İlgili Kullanımı

“Kardeş” tabirinin Hazreti İsa ile ilgili geçtiği yerlere gelince bunların çoğunda, bu tabirin mecaz anlamda kullanıldığı ilk bakışta anlaşılmaktadır ve aksine ihtimal verilmeyecek derecede açıktır. Meselâ Matta, Markos ve Luka İncilleriyle Tomas İncilinde yer alan bir anlatımda Hazreti İsa’ya, annesiyle kardeşlerinin kendisiyle konuşmak istedikleri söylendiğinde “Göklerdeki Babam’ın isteğini kim yerine getirirse, kardeşim, kızkardeşim ve annem odur.” der.⁴⁰ Yine Yuhanna İncili’nde Hazreti İsa’nın, vefatından sonra dirilerek Mecdelli Meryem’e görünmesi anlatılır. Orada Hazreti İsa, ona “Kardeşlerime git ve onlara söyle; benim Babam’ın ve sizin Babanız’ın, benim Tanrım’ın ve sizin Tanrınız’ın yanına çıkıyorum.” der. Ardından kullanılan ifade, “kardeş” tabirinin mecaz anlamda kullanıldığını ortaya koymaktadır: “Mecdelli Meryem öğrencilerin yanına gitti.”⁴¹ Her iki örnekte de görüldüğü gibi “kardeş” tabiri, Hazreti İsa’nın “din kardeşleri”ni ifade etmektedir.⁴²

Sadece Yuhanna İncilinde yer alan bir başka kullanımda Hazreti İsa’nın “kardeşleri”, Yahudiler’in Çardak Bayramı yaklaştığı için ona şu an İsrail’in kuzeyinde bulunan Galile’den ayrılıp Yahudiye’ye gitmesini teklif ederler. Hazreti İsa önce onlara bazı gerekçeler beyan edip gitmez, ancak kardeşlerinin bayram için Yahudiye’ye gitmeleri üzerine o da gizlice oraya gider.⁴³ Yine sadece Yuhanna İncili’nin kaydettiğine göre, Kana köyündeki şarap mucizesinden sonra “Hazreti İsa, annesi, kardeşleri ve öğrencilerinin Kefarnahum’a gidip orada birkaç gün kaldıkları” ifade edilmektedir.⁴⁴ Görüldüğü gibi bu iki anlatımdan da Hazreti İsa’nın kesin olarak nesep kardeşlerini çıkarmak mümkün görünmemektedir.

Ünlü Yahudi tarihçi Flavius Josephus (M.S. 38-100), “Antiquities of the Jews” adlı eserinde Hazreti İsa’nın en azından Yakup adlı bir erkek kardeşi olduğunu ileri sürmektedir.⁴⁵ Ancak Hazreti İsa’nın kuzeni olarak bilinen ve 120 yaşında öldüğü nakledilen Simeon bar Cleopas, Hazreti İsa’ nın erkek kardeşi olduğu ileri sürülen Yakup adlı kişinin, M.S. 62 yılında taşlanarak öldürüldüğünde 96 yaşında olduğunu belirtmektedir.⁴⁶ Buna göre Yakup’un doğum tarihi M.Ö. 34 olmaktadır ki, Hazreti İsa’nın kardeşi olmak bir yana, Hazreti Meryem’den bile daha yaşlıdır. Yani diğer bir deyişle, iddia edildiğinin aksine Hazreti İsa’nın sözü edilen kişiyle neseben kardeş olması mümkün değildir.

Diğer taraftan Matta ve Markos İncillerinde Hazreti İsa’nın kardeşleriyle ilgili aynı olayı zikreden Luka’nın, kardeşleri olarak belirtilen isimleri saymadığı gibi “kardeşler” ifadesine yer bile vermeyişi,⁴⁷ “kardeşler” konusunun ittifak edilen bir husus olmadığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Ayrıca havariler listesiyle bu isimler karşılaştırıldığında oldukça ilginç bir bağlantı daha ortaya çıkmaktadır: Sadece Matta ve Markos İncillerinde Hazreti İsa’nın kardeşleri gibi zikredilen bu dört isimden Yusuf hariç diğer üçü, onun seçtiği havariler listesindeki isimlerle örtüşmektedir. Şöyle ki: Sinoptik İnciller ile Barnaba, ayrıca Taberî ve İbn Kesîr tefsirlerindeki havari listesinde iki ayrı “Simun” ve iki ayrı “Yakup” zikredilmektedir. Yine Hazreti İsa’ya ihanet eden Yahuda İscariot da kaynakların hepsindeki ortak isimdir.⁴⁸

“Kardeş” kelimesinin kullanımıyla ilgili benzer bir durum Kur’ân-ı Kerîm’deki iki farklı âyette de söz konusudur. Bunlardan birinde, “Âd kavmine de, kardeşleri Hûd’u peygamber olarak gönderdik.”⁴⁹ buyurulmakta ve bundan neseben kardeş anlaşılmamaktadır. Diğerinde ise İsrailoğullarının Hazreti Meryem’e hitaben, “Ey Hârûn’un kızkardeşi”⁵⁰ şeklindeki ifadeleridir ki, müfessirler buradaki “kızkardeş” tabirinin gerçek anlamda neseben “kızkardeş” olmadığı üzerinde durmuşlardır.⁵¹ Nitekim Peygamber Efendimiz de, bu hususu, “İsrailoğullarının, çocuklarına geçmiş peygamberlerin ve salih kulların isimlerini verdikleri olurdu.”⁵² şeklinde izah etmektedir. Ayrıca günümüzde rahibelere “kızkardeş” anlamında “sister” denilmesi de bu hususu destekleyen canlı bir örnek durumundadır.

Şu hâlde Hazreti İsa’nın kardeşleri olarak zikredilen isimlerle, büyük ihtimalle onun yakın çevresindeki isimlerin kastedildiğini ve bunun “din kardeşleri” anlamında kullanıldığını söylemek mümkündür.

 

Değerlendirme

İslâm’ın iki temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerim’de ve Hadislerde Hazreti Meryem’in iffeti ve Hazreti İsa’yı babasız dünyaya getirdiği, oldukça net bir şekilde anlaşılmaktadır. İnciller’e bakıldığında da benzer bir sonucun ortaya çıktığı görülmektedir. Yine İslâmî kaynaklara göre Hazreti Meryem, hem Hazreti İsa’yı dünyaya getirişinde hem de sonraki hayatında hiçbir erkekle evlenmemiştir. Dolayısıyla Hazreti İsa’nın her ne surette olursa olsun kardeşlerinin olabileceğini söylemek mümkün değildir.

Kur’ân’da Hazreti İsa’nın anneannesinin kızı Hazreti Meryem için “Ben onu da, onun neslinden gelecekleri de o mel’un şeytanın şerrinden korumanı niyaz ediyorum.” şeklindeki duadan, Hazreti İsa’nın kardeşleri olduğu sonucunu çıkarmak zorlamalı bir iddiadan öteye geçmemiştir.

Önde gelen iki Hıristiyan mezhebi Katolik ve Ortodokslar, Yeni Ahit’te belirtildiğinden ötürü “Hazreti Meryem’in, nişanlısı Yusuf’la evlendiği”ni kabul etmekle beraber onun bütün hayatı boyunca bâkire kaldığını söylemiş, Protestanlar ise bunun Hazreti İsa’nın doğumundan sonra devam etmediğini ileri sürmüşlerdir.

“Hazreti İsa’nın kardeşleri” düşüncesine kaynaklık eden hususlar arasında en tutarlı görüneni, Yeni Ahit’in değişik yerlerinde bazen ismen de zikredilen “Hazreti İsa’nın kardeşleri” ve “kız kardeşleri” tabirleridir. Ancak Hıristiyanların kutsal metinleri olan Eski Ahit ve Yeni Ahit incelendiğinde, “kardeş” sözcüğünün çok geniş bir anlam yelpazesine sahip olduğu görülmektedir. Üstelik Maurice Bucaille’nin de belirttiği gibi, hem İbranice aslından yapılan tercümeler hem de daha sonraki yıllarda farklı dillere yapılan tercümeler sırasında anlam kaymaları olmuş, “kardeş” sözcüğü, yakın akraba ve yakın çevreyi ifade için de kullanılmıştır. Nitekim “kardeş” tabirinin Hazreti İsa ile ilgili geçtiği yerlerin çoğunda, bu tabirin mecaz anlamda kullanıldığı aksine ihtimal verilmeyecek derecede açıktır. Meselâ bunlardan birinde, annesiyle kardeşlerinin kendisiyle konuşmak istedikleri kendisine söylenince Hazreti İsa, “Göklerdeki Babam’ın isteğini kim yerine getirirse, kardeşim, kızkardeşim ve annem odur.” der.

Bunlar dışında Matta ve Markos İncillerinde Hazreti İsa’nın kardeşleri olarak bizzat dört ismin zikredildiği görülmektedir. Ancak “kardeşler” konusu da ittifak edilen bir husus değildir. Zira aynı olayı zikreden Luka, söz konusu isimleri saymadığı gibi “kardeşler” ifadesine dahi yer vermemektedir. Ayrıca Hazreti İsa’nın kardeşleriymiş gibi zikredilen bu dört isimden Yusuf hariç diğer üçü, havari isimleriyle örtüşmektedir ki bu husus, “kardeşler” ifadesiyle Hazreti İsa’nın en yakınında bulunan havarilerin kastedilmiş olabileceğini akla getiren bir başka husustur.

Sonuç olarak, Hazreti İsa’nın (aleyhisselâm) “kardeşleri” tabiri ile, büyük ihtimalle onun yakın çevresindeki isimlerin kastedildiğini, bu tabirin genelde “din kardeşleri” anlamında kullanıldığını ve buna bağlı olarak bu isimlerin gerçek kardeş değil, havariler gibi yakın çevreyi ifade ettiğini söylemek gerekir.

 

Dipnotlar

1 Enbiyâ sûresi, 21/91.

2 Tahrîm sûresi, 66/12.

3 Âl-i İmran sûresi, 3/47.

4 Meryem sûresi, 19/20.

5 Bkz.: Nisâ sûresi, 4/155-158.

6 Bkz.: Bucaille, Kitab-ı Mukaddes, Kur’ân ve Bilim (çev. Suat Yıldırım), s.129; Tümer, Hazreti Meryem, s.108-109; Harman, “İsa”, TDV İA, XXVII, 467.

7 Bkz.: Âl-i İmran sûresi, 3/36.

8 Bkz.: Bedir, Ahmet; Kur’ân ve İncillere Göre Hazreti İsa’nın Var Olduğu İleri Sürülen Kardeşleri Meselesi, Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı 4, Urfa, 1998, s.124-131.

9 Bkz.: et-Taberî, Tefsîr III, 238-240; el-Kurtubî, Tefsîr IV, 68; el-Beğavî, Tefsîr I, 295.

10 . Buhârî, “bed’ü’l-halk” 11, “enbiyâ” 44, “tefsîru sûre (3)” 2; Müslim, “fedâil” 146, 147, “kader” 25.

11 Buhârî, “enbiyâ” 44, “tefsîru sûre (3)” 2; Müslim, “fedâil” 146; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned II, 274.

12 er-Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât “ذ ر و” mad. s. 259.

13 ez-Zemahşerî, el-Fâik II/7; İbnü’l-Esîr, en-Nihâye II/157; el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmûs I/51, 507.

14 el-Beğavî, Tefsîr I, 297; el-Kurtubî, Tefsîr IV, 68.

15 Bkz.: Bakara sûresi, 2/124, 128, 266; Âl-i İmran sûresi, 3/34, 36, 38; Nisâ sûresi, 4/9; En’âm sûresi, 6/84, 133; A’râf sûresi, 7/172, 173; Ra’d sûresi, 13/38; İbrahim sûresi, 14/37, 40; İsrâ sûresi, 17/3, 62; Kehf sûresi, 18/50; Meryem sûresi, 19/58; Ankebût sûresi, 29/27; Yâsîn sûresi, 36/41; Sâffât sûresi, 37/77, 113; Ahkaf sûresi, 46/15; Tûr sûresi, 52/21; Hadîd sûresi, 57/26.

16 Bkz.: En’âm sûresi, 6/87; Ra’d sûresi, 13/23; Furkan sûresi, 25/74; Mü’min sûresi, 40/8.

17 Bkz.: Yûnus sûresi, 10/83.

18 Âl-i İmran sûresi, 3/47; Meryem sûresi, 19/20; Enbiyâ sûresi, 21/91; Tahrîm sûresi, 66/12. Ayrıca bkz.: Y.Ahit, luk. 1:34.

19 Bkz.: Ahmed b. Hanbel, el-Müsned I, 202, 461, V, 291; et-Tayâlisî, el-Müsned s. 46; Abd b. Humeyd, el-Müsned s. 193.

20 Bkz.: Ahmed b. Hanbel, el-Müsned I, 461; et-Tayâlisî, el-Müsned s. 46; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef VII, 350.

21 Bkz.: Ahmed b. Hanbel, el-Müsned I, 461; et-Tayâlisî, el-Müsned s. 46; Saîd b. Mansûr, Kitâbü’s-sünen II, 228.

22 İbnü’l-Esîr, en-Nihâye III, 196; İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab “ب ك ر” mad. (IV, 78).

23 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab “ب ت ل” mad. (XI, 43); el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmûs I, 1246.

24 Bkz.: İbn Hacer, Fethu’l-bârî VI, 470.

25 Bkz.: E.Ahit, 2sa. 1:26; E.Ahit, amo. 1:11.

26 Bkz.: E.Ahit, yar. 14:13-14.

27 Bkz.: E.Ahit, yar. 11:26-31.

28 Bkz.: E.Ahit, yar. 29:15.

29 Bkz.: E.Ahit, yas. 23:7; neh. 5:7; yer. 34:9.

30 Bkz.: E.Ahit, ezg. 4:9-12, 5:1.

31 Bkz.: Bucaille, a.g.e., s. 129.

32 Bkz.: 1.http://www.isamesih.org/modules.php?name=News&file=comments&sid=129&tid=242&mode=&order=&thold; 2.http://www.kilise.netfirms.com/Katolik%20Kilisesi/mesihisaninkardeslerivarmiydi.html

33 Bkz.: Y.Ahit, mat. 1:18-25; luk. 1:26-27; luk. 2:5.

34 “Dayısının oğlu” (İbn Kesîr, Târîh II, 68) ve “Amcasının oğlu” (el-Âlûsî, Tefsîr XVI, 80) diye belirtenler de vardır.

35 Bkz.: et-Taberî, Tefsîr XVI, 64-5; et-Taberî, Târîh I, 350; İbn Kesîr, Tefsîr III, 113.

36 Bkz.: Y.Ahit, luk. 2:6-7; Y.Ahit, luk. 2:23.

37 Bkz.: Y.Ahit, luk. 2:23.

38 Bkz.: Y.Ahit, luk. 2:41-52.

39 Bkz.: Y.Ahit, yuh. 19:26-19:27.

40 Bkz.: Y.Ahit, mat. 12:46-50; Y.Ahit, mar. 3:31-35; Y.Ahit, luk. 8:19-21. Ayrıca bkz.: Özemre, Ahmed Yüksel; Toma’ya Göre İncil, İyi adam yayınları, İstanbul, 2002, s. 101.

41 Bkz.: Y.Ahit, yuh. 20:10-18.

42 “Kardeş” tabirinin Hazreti İsa’nın “din kardeşleri”ni ifade ettiği başka yerler için bkz.: Y.Ahit, mat. 28:1-10; Y.Ahit, Y.Ahit, elc. 1:14-16.

43 Bkz.: Y.Ahit, yuh. 7:3-10.

44 Bkz.: Y.Ahit, yuh. 2:12.

45 Bkz.: Aydın, Mahmut, “Yahudi Bir Peygamberden Gentile Tanrıya: İsa’nın Tanrısallaştırılma Süreci”, İslâmiyât III (2000), sayı 4, Ankara, 2000, s. 49. Ayrıca bkz.: http://www. kutsalkitap.org/eskiforum1/viewtopic. php?t=2&view=previous&sid= 3126262e90cf24429af82d06d00f1b3f; http://www.protestan.org/contents.php?id=31

46 Eisenman, Robert H.; James the Brother of Jesus, Penguin books, Paperback edition, 1998, s. 320.

47 Bkz.: Y.Ahit, luk. 4:14-30.

48 Barnaba, Yurtsever Simun yerine kendi adını zikreder. Luka ve Barnaba İncilleri Yahuda İscariot’tun dışında başka bir Yahuda daha zikrederler. Bkz.: Y.Ahit, mat. 10:1-4; Y.Ahit, mar. 3:13-19; Y.Ahit, luk. 6:12-16; Barnaba İncili 14; Özemre, a.g.e., s. 101 (99. hadis); et-Taberî, Tefsîr VI, 14-15; İbn Kesîr, Tefsîr I, 577.

49 Bkz.: Hûd sûresi, 11/50.

50 Bkz.: Meryem sûresi, 19/28.

51 et-Taberî, Tefsîr XVI, 77-78; Fahruddîn er-Râzî, Tefsîr XV, 327-328.

52 Müslim, “âdâb” 9; Tirmizî, “tefsîru sûre (19)” 1; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned IV, 252.