M.Fethullah Gülen Hocaefendi Çalıştayı

WISE Institute tarafından geleneksel hale getirilmeye çalışılan “Camp Chestnut Meetings” başlıklı çalıştayların üçüncüsü, yakın dönemde ebediyete intikal eden Muhterem Fethullah Gülen Hocaefendi’nin hatırasına adandı

Çalıştay, 20-22 Haziran 2025 tarihlerinde Chestnut Retreat Center'da üç gün sürdü. Konu olarak “M. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Üç Yönü: İlim, Maneviyat, Liderlik” başlığını taşıyan çalıştay, ilmî derinliği, kardeşlik atmosferi ve kurumsal düzeniyle önemli bir başarıya imza atmıştır. Bu raporda farklı akademik birikimlere sahip katılımcıların yaptıkları sunumların -daha sonra kitap olarak da yayınlanması planlanan- özetlerine yer verilecektir.

A. MANEVİYAT GRUBU

Emine Eroğlu’nun sunumu, evrensel metafiziği anlamada dilin dönüştürücü gücü üzerineydi. Eroğlu sunumunda kelimelerin metafizik anlam taşıyan semboller ve mecazlarla nasıl derinlik kazandığını ele alırken, kainatın bir kitap gibi okunmasının altını çizdi. Risale-i Nur’dan ve klasik metinlerden örneklerle sözün hem mecazi hem işari boyutuna dikkat çekti. Aşk, sabır, vecd ve kalbin uyanışı gibi kavramların, insanın metafizik hakikati idrakinde merkezî rol oynadığına değindi. Kavramların içinin dolu olması, istiarelerin ve mazmunların duygu ve düşünceyi genişletmedeki işlevini de kapsamlı şekilde ele aldı.

Prof. Dr. Mehmet Rıhtım – “Mevlana ve Yunus Emre’nin Hocaefendi’nin Manevi Dünyasına Tesirleri”

Mehmet Rıhtım, Fethullah Gülen Hocaefendi'nin düşünce dünyasındaki Mevlana Celaleddin-i Rumi ve Yunus Emre’nin derin izlerini inceledi. Sunumda Hocaefendi’nin küçük yaşlardan itibaren şiir ve tasavvufla olan ilişkisi, özellikle Alvarlı Lütfi Efe ve tasavvufi edebiyatla şekillenen gönül iklimine değinildi. Mevlana’nın sevgi, sabır, hoşgörü ve kulluk eksenindeki öğretileriyle Hocaefendi’nin kendi yazılarındaki paralellikler ortaya konuldu, Yunus Emre’nin sade ama derin mısralarındaki aşk ve teslimiyet vurgusunun Hocaefendi’nin gönül dünyasında nasıl yankı bulduğu anlatıldı. Mevlana’ya olan bağlılığı, onun “Zamanın Mevlanası” olarak anılmasına neden olacak denli etkileyicidir.

Şemsinur Özdemir – “Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Manevi Eğitiminde Aile ve Çevresinin Tesiri”

Şemsinur Özdemir sunumunda, Hocaefendi’nin çocukluk yıllarındaki aile çevresinin manevi gelişimine etkilerini anlattı. Dedeleri Molla Ahmed ve Şamil Ağa’nın zahidane hayatı, babaannesi Munise Hanım’ın sessiz ve derin dindarlığı, babası Ramiz Hoca’nın ilme olan merakı ve annesi Refia Hanım’ın Kur’an öğreticiliğinin onun hayatında önemli yer tuttuğundan bahsetti. Hocaefendi’nin iç dünyasında derin izler bırakan bu şahsiyetlerin sabrı, takvası ve Allah’a olan sadakati, onun manevi karakterinin inşasında temel taşlar olarak sunulmuştur. Ayrıca Alvarlı Efe Hazretleri’nin Hocaefendi üzerindeki etkisini de vurgulandı.

Fatmanur Kılıç – “İstihdâr ve Efendimiz’e Muhabbet: Cîlî ve Hocaefendi’nin Yaklaşımları”

Bu sunumda, Abdülkerim el-Cîlî’nin Kab-ı Kavseyn Risalesi ve Fethullah Gülen Hocaefendi’nin eserleri üzerinden Hz. Peygamber’in manevi olarak kalpte hazır tutuluşu (istihdâr) ve O’na duyulan derin muhabbet kavramları incelendi. Kemal-i ittibâ ve kemal-i muhabbet bağlamında O’nun sürekli zihin ve gönülde canlı tutulması gerektiği vurgulandı. Sunumda ayrıca, O’nu rüyada görme arzusu, salavatlarla yakınlık kurma ve ‘sevgiliyle beraber olma’ düşüncesi merkeze alınıyor.

Dr. Safiye Ünal – “Bir Muaşakanın Seyr’inde: Fethullah Gülen Hocaefendi’de Nebevî Aşkın Ontolojisi”

Bu sunum,  Fethullah Gülen Hocaefendi’nin düşünsel mirası ve naatlarında yer alan Peygamber Efendimiz’e (as) duyulan aşkı, insanın kemâl yolculuğundaki belirleyici rolüyle birlikte ele aldı. Sunumun merkezinde şu temel soru yer alıyor: “Nebevî aşk olmadan insan-ı kâmil olunabilir mi?” Dr. Ünal, bu çerçevede Hocaefendi’nin Hz. Peygamber’e duyduğu aşkın sadece duygusal değil, varlık düzeyinde bir bağlılık ve yöneliş olduğunu ortaya koyuyor. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Hz. Peygamber’e (s.a.s.) duyduğu aşk bir "ontolojik hakikat" olarak ele alınıyor. Nebevî aşk, sadece duygusal bir bağlılık değil, varlığın hakikatini ve insanın kendini tanımasını mümkün kılan bir aşk biçimi olarak sunuluyor. Sunum, Hocaefendi’nin eserlerinde sıkça geçen "muaşaka", yani Sevgili ile içsel bir buluşma ve yakınlık kurma hâli, bu aşkın hem dilsel hem de varoluşsal boyutlarını ortaya koyuyor. Hz. Peygamber’in (as) nuranî hakikatinin, Hocaefendi’nin hayatında sürekli canlı tutulduğu ve bu aşkın insanın ahlâkî kemalini sağlayan bir kaynak olduğu vurgulanıyor. Aynı zamanda Hocaefendi’nin yazılarında kullandığı kavramlar, edebî ve metafizik dil üzerinden bu aşkın nasıl temellendirildiği detaylandırılıyor. Neticede, bu aşk hem bireysel bir kulluk yolculuğu hem de toplumu ihya edici bir dinamizm olarak yorumlanıyor.

Dr. Ayşegül Gül – “Dua, Zikir ve Ruh Sağlığı: Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Manevî Pratiklerinin Bilimsel ve Psikolojik Yansımaları”

Bu sunum, dua ve zikrin ruh sağlığı üzerindeki olumlu etkilerini bilimsel veriler ışığında değerlendiriyor. Fethullah Gülen Hocaefendi’nin zikir ve tefekkür merkezli yaklaşımı, modern psikolojideki mindfulness, anlam terapisi ve bilişsel yeniden yapılandırma gibi uygulamalarla eşleştirilerek açıklanıyor. Zikir ve evradın sürekli uygulanmasının huzur-u kalbe erişimi nasıl kolaylaştırdığı, epigenetik ve nörobilimsel etkileriyle birlikte ele alınıyor. Hocaefendi’nin yaklaşımıyla zikir, sadece bir ibadet değil; bireyin psikolojik direncini artıran, ona varoluşsal anlam kazandıran bir yaşam pratiği olarak sunuluyor.

Mustafa Yılmaz – “Uygulamalarıyla Hocaefendi’nin Sünnet-i Seniyye Hassasiyeti”

Mustafa Yılmaz, bu sunumda Fethullah Gülen Hocaefendi’nin hayatındaki Sünnet-i Seniyye’ye bağlılık anlayışını pratik örneklerle aktarıyor. Hocaefendi’nin dualara, zikir ve tesbihatlara verdiği önem, özellikle sabah-akşam duaları, Me’surat ve Esmaü’l-Hüsna’nın günlük hayatta yerleştirilmesi ile açıklanıyor. Teheccüd namazı, nafile oruç, geçmiş olsun sözlerindeki sünnete riayet gibi detaylarla Sünnet’i yaşama arzusu örneklendiriliyor. Sunum, Hocaefendi’nin ibadetlerini sadece şekilsel değil, derin bir ihlas ve kalbi bağlılıkla yerine getirdiğini vurguluyor.

Dr. Emel Güney – “Hocaefendi’nin Kulluk Anlayışında Hicret: Kalpten Topluma Açılan Bir Yolculuk”

Dr. Emel Güney bu sunumda, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin kulluk anlayışı çerçevesinde hicret kavramını ele alıyor. Hicret, sadece coğrafi bir yer değiştirme değil, bireyin iç dünyasından başlayarak toplumsal sorumluluğa doğru yönelttiği bir manevî yolculuk olarak sunuluyor. Hocaefendi’nin örnekliğinde hicret; fedakârlık, tevekkül ve Allah rızası için yurt ve alışkanlıklardan vazgeçişi ifade eder. Bu anlayış, sahabe örnekleriyle desteklenerek iman hizmetinin evrensel boyutuna vurgu yapılır. Hicretin her türlü meşakkate rağmen sabır ve sadakatle yürütülen bir “iman muhacirliği” olduğu aktarılır.

Prof. Dr. Zeki Sarıtoprak  - “İki Hak Dostu, Bir Aşk: Hocaefendi ve İmam Bûsîrî’de Peygamber Sevgisi”

Bu çalışma, Fethullah Gülen Hocaefendi’nin şiirlerinde ve düşünsel mirasında Hz. Peygamber’e (s.a.s.) duyduğu derin sevginin izlerini sürmektedir. Prof. Sarıtoprak, Gülen Hocaefendi'nin bu aşkı, İmam Bûsîrî’nin Kaside-i Bürde adlı eseriyle karşılaştırmalı olarak ele alıyor. Hocaefendi’nin “Medine’nin Gülü” ve “Beni Yalnız Bırakma” gibi şiirlerinde bu sevgi, varoluşsal bir özlem ve teslimiyet hâli olarak ortaya çıkmaktadır. Çalışma, aynı zamanda Mevlânâ, Câmî, Gazâlî ve el-Mekkî gibi sufîlerin nebevî aşka dair yaklaşımlarıyla Gülen’in çizgisini bir araya getiriyor. Hocaefendi’nin sevgisi doğrudan ve aracısız bir muhabbet olup, onu sadece şiirsel bir figür olarak değil, ruhta bir dirilişin merkezi olarak resmeder. Bu sevgi, bireyin kemâl yolculuğunun temeli ve ahlaki olgunlaşmanın kaynağı olarak sunulmuştur. 

B. İLİM GRUBU

Kerim Balcı - “Fethullah Gülen’de Hür Düşünce ve Müslüman Aklının Prangalarından Kurtarılması”

Balcı bu sunumunda Yeryüzü Mirasçılarının bir vasfı olarak “Hür Düşünce”yi özetledi. Sunumda Hocaefendi’nin Müslüman aklının prangalarından arındırılması ile alakalı söylemi Ali Şeriati’nin “İnsanın Dört Zindanı” adlı eseri ve Metakolonialite araştırmalarıyla kıyaslamalı olarak işlendi.

 Dr. Osman Bodur - “Hocaefendi’nin Müteşabih Yorumu”

Hocaefendi’nin müteşabih hadislerin yorumunda selef alimlerinin eslem metodu ile halef alimlerinin ahkem yolu arasında bir duruş sergilediğinin altını çizen Osman Bodur da Hocaefendi’nin müteşabih ayet ve hadislerin yorumuna sadece bir bilgi problemi olarak bakmadığını, bu alanı aynı zamanda irfan ve kalbi derinlik alanı olarak gördüğünü vurguladı. Sunumda bütün kainatta müteşabihlerin olacağı vurgusu dikkat çekti.

Prof. Dr. Nur Bilginer - “İnovatif Eğitim Metotları ve Hocaefendi’nin Perspektifi”

Prof. Bilginer sunumunda kimya mühendisi kimliğinin inşa süreciyle Hizmet İnsanı kimliğinin inşa süreçlerini kıyaslamalı olarak tartışarak, Maslow Hiyerarşisi ve Bloom Taksonomisi gibi Batılı çerçevelerin Hizmet eğitim modelindeki karşılıklarını teklif etti.

Dr. Alp Aslandoğan - “Hocaefendi’nin Kur’an ve Hadis Yorumlarında Çevre Şuuru”

Dr. Alp Aslandoğan sunumunda, Hocaefendi’nin çevre bilincini şekillendirmiş olan on prensibi aktardı. Bu prensipler içinde özellikle insanın yeryüzü halifeliği ve Cennet tasvirlerinin özendirmenin ötesinde yeryüzü için model olarak sunulduğu yaklaşımlarının altı çizildi.

Dr. Emine Zümrüt - “Hocaefendi’nin Perspektifinden Hücreden Topluma Bir Yolculuk”

Dr. Zümrüt sunumunda Hocaefendi’nin toplumsal olguları ve bireysel dinamikleri açıklarken başvurduğu biyolojik ve genetik analojilerin gücünü işledi. Hocaefendi’nin topluma organizma gibi bir bakış açısı olduğu için vurgulayan Dr. Zümrüt, kullanılan benzetme ve analojilerde çok derin manaların olduğunu, hücre, virüs, antikor, gen, kromozom gibi kelimelerin yerli yerinde ve çok çarpıcı bir şekilde kullanıldığını gösterdi. Sunumda Hocaefendi'nin kitaplarının tarandığı ve verilen analojilerde tıp biliminin ve günümüzün bilimsel gelişmelerinin yanlış göreceği bir yorum olmadığının altı çizildi.

Dr. Ahmet Özberk - “M. Fethullah Gülen Hocaefendi’ye Göre İntihar Saldırıları ve İslam Dini Açısından Kabul Edilemezlikleri” 

Dr. Özberk bu sunumda değişik terör örgütlerinin intihar saldırılarını bir araç olarak kullandıklarını ve bu işi ilk defa Tamil Kaplanları örgütünün yaptığını belirti. Hocaefendi’nin intihar saldırılarına karşı her dönemde kaynağını Kur’an ve sünnetten alan sağlam bir duruşu olduğunu belirtti ve bu duruşun temel noktalarını maddeler haline ifade etti.

Prof. Dr. Ayhan Tekineş - “Hocaefendi’nin Hadisleri Yorumlama Metodu” 

Dr. Tekineş bu sunumunda Hocaefendi’nin ayet ve hadisleri farklı ilim adamlarının, farklı alanlarda uzmanların, yorumlaması gerektiğine bir kapı aralamış olduğunu belirtiyor. Ve ayet ve hadislere bakarken farklı perspektiflerden, uzmanlar tarafından o ayet ve hadis-i şeriflerin yorumlanmasının zaruretiyle bize göstermiş oluyor. Bunun da örneklerini göstermiş oluyor. Hocaefendi yorumlarında her birisi hakikatin farklı bir yönünü ifade eden yorumları cem ediyor. Bu çoklu yorumların yanında sadece yeni yorum, farklı bir çeşit olsun, farklı yorumlar yapılabileceğini göstereyim diye yapmıyor, hepsinden bir mana çıkartmaya, oradan bir fıkıh çıkartmaya, bir tavsiye çıkartmaya dikkat ediyor. Ve yaptığı yorumlarla gerçekten hayatımıza uygulayacağımız ilkelerin çıkması gerektiğini de ifade etmiş oluyor.

Dr. Ahmet Kurucan - “Zihniyet Devrimi Olarak Diyalog: Fethullah Gülen’in İlmî Mirasında Birlikte Yaşama Fikri”

Dr. Kurucan, Hocaefendi’nin muhataplarının durumuna bağlı olarak tedricilik içinde bir zihniyet dönüşümü yaşattığını, bu dönüşümün diyalog yoluyla gerçekleştirilmiş bir zihniyet devrimi olarak görülebileceğini iddia etti. Kurucan, Hocaefendi’nin kendi hayatında bu dönüşümün kırılma noktalarının 1986 sonrasında İstanbul’a taşınması, 1992 yılında gerçekleştirdiği Amerika, Avustralya ve Hollanda seyahatleri, 1995-97 yılları röportajları ve 1999 sonrası diyalog kurumlarının ortaya çıkış olarak belirledi.

Osman Karyağdı - “Hayatı, Yazılı ve Sözlü Eserleriyle Hocaefendi’nin 21. Lem’a İhlas Risalesi Şerhi”

Sunumda Hocaefendi’nin Nurculuk kelimesini hiç kullanmamasının altında yatan bazı sebeplere ve bu konuda Hulusi Yahyagil’in şahitliğine dikkat çekildi. İhlas Risalesi’nin ferdi ihlas yerine insanların bir araya gelerek hizmet ederken uyumlu olmaları, birbirlerinin boşluklarını doldurmaları, eksikliklerini tamamlayarak ahenkle hizmet etmeleri manasında ihlas üzerinde durduğu anlatıldı. Hocaefendi’nin bütün hizmet hayatının bu risaledeki düsturlar üzerine bina edildiği belirtildi. Örnek olarak İhlas Risalesi’ndeki temel vurgulardan olan rekabet konusu ele alındı. Tespit: Hocaefendi değişik yıllara yayılan yazı ve sohbetlerinde İhlas Risalesinin neredeyse her cümlesine bir açıklama yapmış ve şerh getirmiştir.

C. LİDERLİK GRUBU

 Dr. Muhammed Çetin – “Fethullah Gülen'de Realizm ve Universalism: Çağdaş İnsan Zorluklarını Tanılama ve Bunlara Yanıt Verme”

Fethullah Gülen’in liderlik anlayışı, modern dünyada sıkça tartışılan liderlik modelleriyle karşılaştırıldığında farklı ve dikkat çekici bir yerde konumlanıyor. Muhammed Çetin’in sunumu, Gülen’in yaklaşımını “gerçekçi liderlik”, “hizmetkâr liderlik” ve “dönüştürücü liderlik” gibi çağdaş kuramlarla karşılaştırmalı olarak ele alıyor. Gülen’in sabra dayalı, ahlaki ve stratejik liderlik tarzı bu modellerle örtüşmekle birlikte; sahip olduğu manevi derinlik, vicdan vurgusu ve uzun vadeli toplumsal vizyonuyla onlardan ayrışıyor. Bu karşılaştırmalı analiz, konuya hem akademik hem de pratik düzeyde önemli katkılar sunuyor.

Prof. Dr. Şirin Coşkun – “Bir Yaşam Koçu Olarak Hocaefendi”

Prof. Dr. Şirin Coşkun’un sunumu, Fethullah Gülen’in rehberlik anlayışını modern yaşam koçluğu kavramıyla karşılaştırıyor. Aradaki fark açık: Yaşam koçluğu bireysel başarıya odaklanırken, mürşidlik insanın içsel ve manevi dönüşümünü esas alır. Ancak her iki yaklaşımda da bireyin gelişimine katkı sunan ortak noktalar dikkat çekmektedir.

Mustafa Yeşil – “Hocaefendi’nin Sosyal Problemleri Çözüm Usulü”

Kriz anları, liderliğin niteliğini daha görünür kılar. Mustafa Yeşil’in sunumu, Fethullah Gülen’in zorlu dönemlerdeki sükûnetini, istişareye verdiği önemi, stratejik sabrını ve tevekküle dayalı duruşunu ele alıyor. Gülen’in, hareketi değerlerinden taviz vermeden ayakta tutma çabası bu sunumda çarpıcı biçimde ortaya konuyor.

Muhlise Sağlam – “Kırık Testi’lerde Rehberlik Metotları: Hocaefendi’nin Rehberlik ve Talebe Yetiştirme Yaklaşımı”

Muhlise Sağlam’ın sunumu, Kırık Testiler eserinden hareketle Hocaefendi’nin rehberlik anlayışını inceliyor. Bu anlayış yalnızca bilgi aktarımını değil; şahsiyet inşasını, içsel olgunluğu ve bireysel farklılıklara saygıyı esas alır. Hocaefendi’nin talebe yetiştirme yaklaşımı, emir-komuta yerine gönül bağı ve istişareye dayanır. Sunumda ayrıca, rehberin öncelikle kendi iç dünyasını inşa etmesi gerektiği ve bu ahlaki donanımın doğrudan talebeye yansıdığı vurgulanmaktadır.

Dr. Ali Yurtsever – “Fethullah Gülen Hocaefendi ve Dünya Barışına Katkısı: Dinlerarası Diyalog, Eğitim ve Kültürlerarası Anlayış Bağlamında Bir Model”

Ali Yurtsever’in sunumu, Fethullah Gülen’in dünya barışına katkılarını üç temel başlık altında ele alıyor: Dinlerarası diyalog, eğitim ve kültürlerarası anlayış. Gülen’in farklı inanç ve kültürler arasında köprü kurma çabası, sadece bir söylem değil; okullar, platformlar ve birebir ilişkiler yoluyla hayata geçirilmiş bir modeldir. Sunumda, bu yaklaşımın hem İslam dünyası hem de küresel barış için taşıdığı önem örneklerle açıklanıyor. Gülen’in diyalog çağrısı, çatışma yerine anlayışı; önyargı yerine empatiyi öne çıkaran bir liderlik çizgisine işaret ediyor.

Dr. Firdevs Canbaz Yumuşak – “Fethullah Gülen Hocaefendi’nin Kadına Alan Açan Vizyonu, Diriltici Rehberliği ve Öncülüğü”

Firdevs Canbaz Yumuşak’ın sunumu, Fethullah Gülen’in kadınlara yönelik vizyonunu ve bu vizyonun pratiğe yansımalarını ele alıyor. Hocaefendi’nin yaklaşımında kadın, yalnızca destekleyici bir figür değil; ilim, hizmet ve temsil alanlarında öncü olabilen aktif bir özne olarak yer bulur. Sunumda, bu vizyonun geçmişteki örneklerle günümüz uygulamaları arasında kurduğu bağlar üzerinden, kadınların hem bireysel gelişimine hem de toplumsal katkılarına kapı aralayan diriltici bir rehberlik modeli sunuluyor.

Dr. Salih Yücel - “Seyyidi Liderlik: Fethullah Gülen Hoca Efendinin Kesbi ve Vehbi Liderliğinin Mütevazi bir Analizi”

Salih Yücel’in sunumu, Fethullah Gülen’in liderliğini “seyyidi” kavramı üzerinden değerlendiriyor. Bu liderlik anlayışı; ilmi donanım, ahlaki temsil ve halkla gönül temelli bir bağ kurma esasına dayanıyor. Gülen’in makam yerine hizmet ve tevazuya dayalı duruşu, seyyidi liderlik modelinin temelini oluşturuyor. Sunum, ayrıca Gülen’in Vehbi liderlik anlayışıyla benzeşen yönlerini analiz ederek onu hem geleneksel hem de çağdaş liderlik yaklaşımları çerçevesinde ele alıyor.

Faruk Mercan – “Soğuk ve Fırtınalı 10 Yıl: 1989-1999 Türkiye’sinin Olayları ve Hocaefendi”

Faruk Mercan, 1989-1999 yılları arasındaki çalkantılı dönemde Fethullah Gülen’in toplumsal duruşunu ve kamuoyuyla ilişkisini inceliyor. Medya röportajlarından Abant platformlarına uzanan bu süreçte, Gülen’in dini değerleri savunurken kutuplaşmadan uzak duran ve demokratik söylemi koruyan bir figür olarak ön plana çıktığı vurgulanıyor.

Feyza Yılmaz – “Post-Modern Dünyada Hocaefendi’nin Hakkaniyet Temelli Ahlâki Liderlik Modeli”

Feyza Yılmaz’ın sunumu, post-modern çağda yaşanan liderlik boşluğuna karşılık Fethullah Gülen’in ahlaka dayalı yaklaşımını “hakkaniyet” kavramı üzerinden değerlendiriyor. Gülen’in liderliğinde içtenlik, adalet, vicdan ve temsil gücü öne çıkıyor. Bu yaklaşım, yalnızca inananlar için değil; daha adil ve dengeli bir toplum arayışındaki herkes için anlam taşıyor.