KUR’ÂN’IN MÜŞKİLATI

Kur’ân hakkında iyice bilgi sahibi olmayan okuyucu, bazen âyetler arasında tenakuz olduğunu sanabilir.

“Kur’ân’ı düşünmüyorlar mı? Eğer o Allah’tan başkası tarafından indirilmiş olsaydı, onda birbirini tutmayan çok şeyler bulurlardı” (Nisa, 82) âyeti, Kur’ân’da mütenâkız hususların bulunmadığını gösterir. Zira Mekke müşrikleri, Kur’ân’da çelişkili durumlar bulmayı herkesten çok istemiş olmalarına rağmen, bu hususta ciddî bir iddiada bulunamamışlardı.

Bununla beraber Kur’ân hakkında iyice bilgi sahibi olmayan okuyucu, bazen âyetler arasında tenakuz olduğunu sanabilir. İşte buna işkâl, böyle zannedilen meselelere de müşkil denir.

Mühim olan, böyle zannedenlerin bulunması değil, izahı yapılamayacak meselelerin bulunmamasıdır. İşkâl, şu sebeplerden birinden ileri gelebilir:

• Bildirilen meselenin çeşitli safhalarının bulunması. Meselâ insanın yaratılışı böyledir: Topraktan (Âl-i İmran, 59) balçıktan (Hicr, 26), kupkuru balçıktan (Rahman, 14), nutfeden (Nahl, 4) yaratıldığının bildirilmesi bir tenakuz olmayıp, insanın yaratılışının muhtelif safhalarını bildirmek içindir.
• Mevzu farklılığı söz konusu olabilir. Meselâ: “Karılarınız arasında adaleti gerçekleştiremeyeceğinizden endişe ederseniz, bir karı ile evlenin” (Nisa, 3) âyeti ile “Ne kadar isteseniz de karılarınız arasında adalet yapamazsınız” (Nisa, 129) âyeti arasında tenakuz yoktur. Her birinde başka konulardan bahsedilmektedir. Birincisinde zahirî haklar, hukukî durum, ikincisinde ise kalpte duyulan temayül söz konusudur.
• İşin iki ayrı yönü bulunabilir. Meselâ: “Attığın zaman sen atmadın, lâkin Allah attı” (Enfal, 17) âyeti, “atma fiilini sen yaratmadın, fakat kesbetme bakımından sen attın” demektir. Yani işin yaratma yönü Allah’a, kesbetme yönü ise kula aittir.
• Hakikî veya mecazî mâna ihtimali bulunabilir. Meselâ: “Kıyamet günü insanları sarhoş görürsün, oysa sarhoş değillerdir” (Hac, 2) âyetinde geçen “sarhoş” kelimelerinden birincisi mecazî, ikincisi ise hakikî anlamda kullanılmıştır.

Bu kabîl müşkilleri açıklığa kavuşturan müteaddit müstakil eserler olduğu gibi, tefsir kitapları da mütenâkız görünen âyetlerin nasıl bağdaştırılacağını bildirirler.