Namazda İmamı Takip Etmek

Cemaat tahiyyatı okumadan imam selam verir ya da konuşursa, cemaat tahiyyatı tamamlar. Çünkü tahiyyatı okumak, namazın vaciplerindendir. Cemaatin tahiyyatı okuduktan sonra selam vermesi gerekir. Çünkü selam vermedikçe henüz namazda olup, namaz dışı hareketlerin yasaklığı kendisi için devam etmektedir. Tahiyyatı bitirmiş olup, salli barikler ve rabbena duaları kalmışsa, imam selam verirken, bunları terk ederek o da imamla beraber selam verir. Çünkü sünneti (salli barik ve rabbenaları okumayı) terk etmek, vacibi (imama tabi olmayı) terk etmekten daha hafiftir.  Eğer cemaat tahiyyatı tamamlamadan imam üçüncü rekata kalkarsa, cemaat tahiyyatı tamamlayıp öyle kalkar. Tamamlamadan kalkması da caizdir. Fetâva’l-Fadlî ve et-Tecnîs adlı eserlerde, rükuyu kaçıracağından endişe etse bile imama tabi olmayacağı, çünkü namazda tahiyyatın bir kısmını okuyup kalkma şeklinde bir uygulamanın olmadığı, işin doğrusu rükuyu kaçırmanın da çok söz konusu olmayacağı, bir şekilde rükuyu yakalayacağı, dolayısıyla da imamın arkasında ona tabi olarak devam edeceği belirtilmiştir.  Namazda imamın hareketlerine tabi olma vacibi, cemaatin yerine getirmekte olduğu mevcut vacibe mani değildir. Çünkü mevcut vacibi yerine getirdikten sonra diğer vacibi de yerine getirebilir. Neticede iki vacipten birini tamamlayıp diğerini geç de olsa yerine getirmek, onlardan birini tamamen terk etmekten daha iyidir.  Vacip-sünnet çakışmasında ise durum farklıdır. Orada sünneti terk etmek, vacibi geciktirmekten daha iyidir. Metindeki şu cümleyle de buna işaret edilmiştir: “Cemaat rüku ya da secdede üç defa tesbihi bitirmeden imam başını kaldırırsa, cemaat imama tabi olur.” Sahih olan görüş budur. Alimlerden bazıları, cemaatin tesbihleri üçe tamamlaması gerektiğini söylemişlerdir. Çünkü ehl-i ilimden bazıları, rüku ve secdedeki tesbihlerin üçten az olması durumunda namazın sahih olmayacağını belirtmişlerdir.  Eğer imam fazladan bir secde yapar ya da son oturuştan sonra unutarak fazladan bir rekata kalkarsa, cemaat böyle namazın icaplarından olmayan durumlarda imama tabi olmaz, olduğu pozisyonda kalır. İmam kalktığı rekatın secdesini yapmadan önce geriye döner oturursa, cemaat imamla beraber selam verir. Eğer imam kalktığı rekatın secdesini yapmışsa, cemaat tek başına selam verir ve imamın namazdan çıkmasını beklemez.  İmam son oturuşu yapmadan önce unutarak fazladan bir rekata kalkarsa, cemaat bekler ve imamı ikaz eder. Eğer bu durumda cemaat, imam kalktığı rekatın secdesini yapmadan selam verirse namazı bozulur. Çünkü imama tabi olduğu halde bir rüknü imamsız yapmış olur. İmam kalktığı rekatın secdesini yaptıktan sonra cemaat selam verdiğinde de (hem imamın hem de cemaatin) namazı bozulur. Çünkü bir rükün olan son oturuşu, yapılması gerektiği yerde ve beraberce yapmamışlardır.  İmam teşehhüt miktarı oturduktan (tahiyyatı okuduktan) sonra fakat daha selam vermeden önce, cemaat selam verirse bu mekruhtur. Çünkü son oturuş farzı henüz devam etmektedir. Ayrıca burada imama tabi olmayı bırakma söz konusudur. Bununla beraber namaz geçerlidir. 

الدرس الثامن والسبعون

متابعة الإمام في الصلاة

لو سلم الإمام قبل فراغ المتقدي من التشهد يتمه. ولو رفع الإمام رأسه قبل تسبيح المقدي ثلاثا في الركوع أو السجود يتابعه. ولو زاد الإمام سجدة أو قام بعد القعود الأخير ساهيا لا يتعبه المؤتم، وإن قيدها سلم وحده. وإن قام الإمام قبل القعود الأخير ساهيا انتظره المأموم فإن سلم المقتدي قبل أن يقيد إمامه الزائدة بسجدة فسد فرضه، وكره سلام المقتدي بعد تشهد الإمام قبل سلامه.

"لو سلم الإمام" أو تكلم "قبل فراغ المقتدي من" قراءة "التشهد يتمه"، لأنه من الواجبات، ثم يسلم لبقاء حرمة الصلاة. وإن بقيت الصلوات والدعوات يتركها ويسلم مع الإمام، لأن ترك السنة دون ترك الواجب. ولو قام الإمام إلى الثالثة ولم يتم المقتدي التشهد أتمه وإن لم يتمه جاز، وفي فتاوى الفَضْلى والتجنيس يتمه ولا يتبع الإمام وإن خاف فوت الركوع، لأن قراءة بعض التشهد لم تُعرف قربةً، والركوع لا يفوته في الحقيقة لأنه يدرك فكان خلف الإمام. 

ومعارضة واجب آخر (متابعة الإمام) لا يمنع الإتيان بما كان فيه من واجب غيره لإتيانه به بعده، فكان تأخير أحد الواجبين مع الإتيان بهما أولى من ترك أحدهما بالكلية، بخلاف ما إذا عارضته سنة لأن ترك السنة أولى من تأخير الواجب، أشار إليه بقوله "ولو رفع الإمام رأسه قبل تسبيح المقتدي ثلاثا في الركوع أو السجود يتابعه" في الصحيح، ومنهم من قال يتمها ثلاثا لأن من أهل العلم من قال بعدم جواز الصلاة بتنقيصها عن الثلاث. 

"ولو زاد الإمام سجدة أو قام بعد القعود الأخير ساهيا لا يتبعه المؤتم" فيما ليس من صلاته بل يمكث فإن عاد قبل تقييده الزائدة بسجدة سلم معه. "وإن قيدها" أي الإمام أي الركعة الزائدة بسجدة "سلم" المقتدي "وحده" ولا ينتظر لخروجه إلى غير صلاته. "وإن قام الإمام قبل القعود الأخير ساهيا انتظره المأموم" وسبح لينتبه إمامه. "فإن سلم المقتدي قبل أن يقيد إمامه الزائدة بسجدة فسد فرضه" لانفراده بركن القعود حال الاقتداء، كما تفسد بتقييد الإمام الزائدة بسجدة لتركه القعود الأخير في محله. "وكره سلام المقتدي بعد تشهد الإمام" لوجود فرض القعود "قبل سلامه" لتركه المتابعة وصحت صلاته.