Namazın Şartları ve Rükünleri -5

60. DERS NAMAZIN ŞARTLARI VE RÜKÜNLERİ – 5

Nafilelerin dışında, namazda kıyam da şarttır. Farzların iki rekatında, nafilelerin ve vitir namazının bütün rekatlarında, bir ayet de olsa okumak farzdır. Namazın geçerli olması için herhangi bir ayet ya da sure tayin edilmemiştir. Cemaat, bir şey okumadan dinler ya da sessiz kalır. Eğer imama uyarken cemaat de okursa bu harama yakın mekruhtur.  Kıyam, farz ve vaciplerde, üzerinde ittifak edilen bir farzdır/rükündür. Kıyamın sınırı, ellerini uzattığında diz kapaklarına ulaşamayacak şekilde ayakta dik durmaktır.   “Nafilelerin dışında” ifadesi kıyamla alakalıdır. Yani nafilelerde kıyam şart değildir. Bunu ilerde ele alacağız.  Kıraat, daha önce geçtiği üzere Müzzemmil suresinin 20. Ayetindeki “Kur’an’dan size kolay gelen yerleri okuyun” emrince farzdır. Başka naslarla da sabit olduğu üzere, en kuvvetli görüşe göre,  “ثُّمَ نَظَرَ” gibi iki kelimeden oluşmuş kısa bir ayetle de olsa kıraatı yerine getirmek gerekir.  Bu arada, tek kelimeden oluşan “müdhêmmetên” gibi ayetler de var. Ulema, tek kelimelik ayetlerle kıraatin yerine gelip gelmeyeceği konusunda ihtilaf etmişlerse de en sahih görüşe göre bununla namaz geçerli olmaz. Nitekim İmam Ebu Yusuf ve İmam Muhammed hazeratı, yani bir uzun ayeti ya da üç kısa ayeti okumayı şart görmüşlerdir. Buradan hareketle denebilir ki, namazı geçerli kılacak kadar bir yeri ezberlemek her müslümana farz, fatihayı ezberlemek de vaciptir.  Kıraati dört rekatlık farzın iki rekatında, iki rekatlık namazların da tamamında yapmak gerekir. Dolayısıyla iki rekatlık namazların tek rekatında kıraat yapıp diğerinde terk etmek doğru değildir, namaz geçersiz kılar. Bu konuda İmam Züfer ve Hasan Basri hazeratı farklı düşünmüşler, emrin tekrarı gerektirmeyeceği ilkesince, ikinci rekatta kıraati tekrar etmek gerekmeyeceğini söylemişlerdir. Evet emir tekrarı gerektirmez fakat burada ikinci rekatta da kıraat yapmak gerekir. Zira iki rekat arasında her bakımdan benzerlik vardır. Birinci rekatta okumak nassın ibaresi gereği, ikinci rekatta okumak ise nassın delaleti yoluyla farz kılınmıştır.  Nafilelerin bütün rekatlarında kıraat farzdır. Çünkü her iki rekatlık nafile, tek başına birer namazdır. Vitir namazının her rekatında kıraat yapmak da farzdır. Vitri sünnet olarak düşünsek zaten sünnetin bütün rekatlarında kıraat farzdır. Vitri vacip olarak düşünsek ihtiyat gereği her rekatta kıraat yapmak gerekir.  Namazın geçerli olması için okunmak üzere Kur’an’dan herhangi bir yer belirlenmiş değildir. Çünkü yukarıda zikrettiğmiz ayet mutlak gelmiş, herhangi bir yer belirtmemiştir. Fakat biz, fatihanın okunmak üzere vacip olarak belirlenmiş olduğunu söylüyoruz. Bunu ileride ele alacağız.  Cemaat, kıraat yapmaz sadece imamı dinler. İmam içinden okuyorsa sessizce bekler. Zira Kur’an’da şöyle buyrulur: “Kur’an okunduğu zaman onu dinleyin ve sessizce bekleyin.” Allah Resulü de şöyle buyurmuştur: “Açıktan da gizlice de okusa, imamın okuması sana yeter (senin okuman gerekmez).” İmam Azam ile talebeleri, İmam Malik, Ahmed b. Hanbel, imama uyup kıraatsiz namaz kılan cemaatin namazlarının geçerli olacağı konusunda ittifak etmişlerdir. Dolayısıyla, cemaat imamın arkasında fatihayı okursa, bu harama yakın mekruhtur. Çünkü bu konuda nehiy (yasaklama) vardır.  

الدرس الستون

شروط الصلاة وأركانها - 5

والقيام في غير النفل، والقراءة ولو آية في ركعتي الفرض وفي كل النفل والوتر. ولم يتعين شيء من القرآن لصحة الصلاة. ولا يقرأ المؤتم بل يستمع وينصت، وإن قرأ كره تحريما. 

"و" يفترض "القيام" وهو ركن متفق عليه في الفرائض والواجبات. وحد القيام أن يكون بحيث إذا مد يديه لا ينال ركبتيه. وقوله "في غير النفل" متعلق بالقيام، فلا يلزم في النفل كما سنذكره إن شاء الله تعالى. "و" يفترض "القراءة" كما تقدم، لقوله تعالى: {فَاقْرَأُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ} [المزمل: 20]. "و"بالنص كانت القراءة فرضا و "لو" قرأ "آية" قصيرة مركبة من كلمتين كقوله تعالى: {ثُمَّ نَظَرَ} في ظاهر الرواية.

 وأما الآية التي هي كلمة كمدهامتان، فقد اختلف المشايخ والأصح أنه لا تجوز بها الصلاة. وقال أبو يوسف ومحمد الفرض قراءة آية طويلة أو ثلاث آيات قصار. وحِفْظ ما تجوز به الصلاة من القرآن فرض عين وحفظ الفاتحة وسورة واجب على كل مسلم.

"في ركعتي فرض" أي ركعتين كانتا ولا تصح بقراءته في ركعة واحدة فقط، خلافا لزفر والحسن البصري لأن الأمر لا يقتضي التكرار، قلنا نعم لكن لزمت في الثانية لتشاكلهما من كل وجه فالأولى بعبارة النص والثانية بدلالته. "و" القراءة فرض في "كل" ركعات "النفل" لأن كل شفع منه صلاة على حدة. "و" القراءة فرض في كل ركعات "الوتر" أما كونه سنة فظاهر وعلى وجوبه للاحتياط. 

"ولم يتعين شيء من القرآن لصحة الصلاة" لإطلاق ما تلونا. وقلنا بتعين الفاتحة وجوبا كما سنذكره. "ولا يقرأ المؤتم بل يستمع" حال جهر الإمام "وينصت" حال إسراره لقوله تعالى: {وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا} [الأعراف: 204] وقال صلى الله عليه وسلم: "يكفيك قراءة الإمام جهر أم خافت". واتفق الإمام الأعظم وأصحابه والإمام مالك والإمام أحمد بن حنبل على صحة صلاة المأموم من غير قراءته شيئا. "و" قلنا "إن قرأ" المأموم الفاتحة وغيرها "كره" ذلك "تحريما" للنهي.