Abdest'in çeşitleri

 Abdest, hüküm açsından üçe ayrılır: Birincisi, farz olan abdesttir. Daha önce delili ile bunu anlatmıştık. Farzdan maksat, katî delil ile sabit olan şeydir. Abdesti olmayan bir kimse namaz kılmak istediğinde abdest almalıdır. Bu, ayette açıkça emredilmiştir. Hatta nafile namaz kılacak bile olsa hüküm böyledir. Çünkü Allah Teala, abdestsiz namazı kabul etmez.  Cenaze namazı için de abdest almak farzdır. Zira kamil manada olmasa da o da bir namazdır. Tilavet secdesi yapacak kişi de abdest almalıdır.  Mushafa dokunmak için de abdest almak farzdır. Hatta paranın ya da duvarın üzerinde yazılı olan bir ayete bile dokunmak için abdest alınmalıdır. Çünkü ayette “O mushafa ancak temiz (abdestli) olanlar dokunabilir.” buyrulmuştur. (Vâkıa, 79). Mushafın yazılı kısmı ile yazısız kısmı arasında fark yoktur bu konuda. Bazı alimlerimiz, abdestsiz kişinin mushafın yazısız kısımlarına dokunabileceğini, çünkü bu durumda hakiki olarak Kur’an’a dokunmuş olmayacağını belirtmişlerse de sahih olan görüş, az önce zikrettiğimiz gibidir. Bu konuda ittifak vardır.  İkinci abdest çeşidi, vacip abdesttir. Mesela Kabe’yi tavaf etmek için alınan abdest vaciptir. Çünkü Allah Resulü sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Kabe etrafında tavaf, namaz gibidir. Ancak bir farkla ki, tavafta konuşabilirsiniz.” Üçüncü abdest çeşidi ise menduptur. Pek çok durumda alınan abdest, bu çeşide girer. Mesela dinî kitaplara dokunmak bu türdendir. Abdestsiz bir insan dinî kitaplara dokunabilir ancak tefsir kitapları (içinde ayetler bulunacağından dolayı) istisna edilmiştir. Hanefî fıkıh kitaplarından Dürer’de de bu şekilde geçmektedir.  Bu durumda, tefsir kitaplarına dokunmak alınacak abdest, ikinci abdest çeşidine (vacip) dahildir.  Abdest almanın mendup olduğu durumlardan bazılarını şu şekilde sayabiliriz: 

• Uyumadan önce. 
• Uykudan kalkınca.
• Devamlı abdestli olma düşüncesiyle yenileme. Hazreti Bilal’den bu yönde bir rivayet nakledilmiştir. 
• Abdest üzerine abdest almak. Bu, ilk abdest alınan yerden ayrıldığında olur. Çünkü bu durumda alınan abdest, nur üzerine nurdur. İlk abdest alınan yerden ayrılmamışsa, ikinci kez abdest almak israf olur. Burada abdest alma kaydı getirilmiş ve gusül ile teyemmüm hariç tutulmuştur. Çünkü gusül üstüne gusül, teyemmüm üstüne teyemmüm abestir. Bir manası yoktur. 
• Gıybet ettikten sonra. Gıybet, gıyabında bir kişinin hoşuna gitmeyecek şekilde konuşmaktır. 
• Yalan söyledikten sonra.
• Nemime yaptıktan sonra. Nemime, fesat çıkarmak niyetiyle insanlar arasında söz getirip götürmektir. 
• Her günahtan ve kötü şiirler söyledikten sonra. Çünkü abdest, küçük günahlara keffarettir. 
• Namazın dışında kahkaha attıktan sonra. Çünkü kahkaha şekil itibariyle abdesti bozucudur. (Nitekim namazda gülmek, namazı bozduğu gibi abdesti de bozar.)
• Ölüyü taşıdıktan sonra. Bu konuda Allah Resulü şöyle buyurmuştur: “Ölüyü yıkayan gusül alsın, taşıyan abdest alsın.” 
• Her namaz vakti girince. Çünkü namazın kamil manada eda edilmesi için bu tavsiye edilmiştir. 
• Cünüplükten kurtulmak için gusül almadan önce. Çünkü bu sünnettir. 
• Cünüp kimse, yemek, içmek ve uyumak istediğinde. 
• Ailevî münasebette (cima) bulunduktan sonra tekrar bulunmak istediğinde. 
• Kızgınlık anında. Çünkü abdest, kızgınlık ateşini söndürür. 
• Mushafa dokunmadan Kuran okumak.
• Hadis-i şerif okumak ve rivayet etmek. Çünkü Kur’an ve hadislerin şerefine layık olan budur. 
• Dini dersler okumak/okutmak.
• Ezan, kamet ve hutbe okumak. Hatta nikah hutbesi okunurken de abdestli olmak. 
• Allah Resulü’nün kabrini ziyaret etmek için. O’nun huzurunu tazim etmek ve aynı zamanda mescide girildiği için abdest almak menduptur. 
• Arafat’ta vakfe yapmak. Çünkü mekanın şerefi bunu gerektirir. 
• Safa ile Merve arasında sa’y yapmak. Çünkü orada bir ibadet eda edilmektedir. Ayrıca bu iki mekan en şerefli mekanlardandır. 
• Deve eti yedikten sonra. Çünkü bu konudaki rivayete binaen bazı ulema abdest alınması gerektiğini düşünmüşlerdir. Şart olmamakla beraber, onların ihtilafını da nazara almak için menduben abdest almak yerinde olur. 
• Abdest alıp almama konusunda farklı görüşlerin olduğu durumlarda, ihtilaflardan sıyrılmak için. Kadına dokunma durumunda olduğu gibi.. çünkü bütün ulemanın görüşlerini içine alacak şekilde hareket etmek, ibadetler daha sahih olacak ve böylece din, şüphelerden daha salim bir şekilde yaşanacaktır.

  الدرس السادس والثلاثون

  أوصاف الوضوء

  الوضوء على ثلاثة أقسام: الأول فرض على المحدث للصلاة ولو كانت نفلا، ولصلاة الجنازة وسجدة التلاوة ولمس القرآن ولو آية. والثاني واجب للطواف بالكعبة. والثالث مندوب للنوم على طهارة، وإذا استيقظ منه، وللمداومة عليه، وللوضوء على الوضوء، وبعد غيبة وكذب ونميمة وكل خطيئة، وقهقهة خارج الصلاة، وحمل ميت، ولوقت كل صلاة، وقبل غسل الجنابة، وللجنب عند أكل وشرب ونوم ووطء، ولغضب، وقرآن، وحديث وروايته، ودراسة علم، وأذان وإقامة وخطبة، وزيارة سيدنا النبي صلى الله عليه وسلم، ووقوف بعرفة، وللسعي بين الصفا والمروة، وأكل لحم جَزور، وللخروج من خلاف العلماء كما إذا مس امرأة.

  "الوضوء على ثلاثة أقسام: الأول" منها أنه "فرض" كما قدمناه بدليله. والمراد بالفرض هنا الثابت القطعي. "على المحدث" إذا أراد القيام "للصلاة" كما أمر الله تعالى، "ولو كانت" الصلاة "نفلا" لأن الله لا يقبل صلاة من غير طُهور. "و" كذا "لصلاة الجنازة" لأنها صلاة وإن لم تكن كاملة. "و" مثلها "سجدة التلاوة و" كذا الوضوء فرض "لمس المصحف ولو آية" مكتوبة على درهم أو حائط لقوله تعالى {لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ} (الواقعة:79). وسواء الكتابة والبياض. وقال بعض مشايخنا إنما يكره للمحدث مس الموضع المكتوب دون الحواشي لأنه لم يمس القرآن حقيقة. والصحيح أن مسها كمس المكتوب، يحرم مسه اتفاقا على الصحيح. 

  "و" القسم "الثاني" وضوء "واجب"، وهو الوضوء للطواف بالكعبة لقوله عليه السلام: "الطواف حول الكعبة مثل الصلاة إلا أنكم تتكلمون فيه". "و" القسم "الثالث" وضوء "مندوب" في أحوال كثيرة كمس الكتب الشرعية. ورخص مسها للمحدث إلا التفسير، كذا في الدرر، وهو يقتضي وجوب الوضوء لمس التفسير فيكون من القسم الثاني. 

  وندب الوضوء "للنوم على طهارة و" أيضا "إذا استيقظ منه" أي النوم. "و" تجديده "للمدوامة عليه" لحديث بلال رضي الله عنه. "وللوضوء على الوضوء" إذا تبدل مجلسه، لأنه نور على نور. وإذا لم يتبدل فهو إسراف. وقيد بالوضوء لأن الغسل على الغسل والتيمم على التيمم يكون عبثا. "وبعد" كلام "غِيبة" بذكرك أخاك بما يكره في غَيبته. "وكذب ونميمة" والنميمة: السِعاية بنقل الحديث من قوم إلى قوم على جهة الإفساد. "و" بعد "كل خطيئة وإنشاد شعر" قبيح لأن الوضوء يكفر الذنوب الصغائر. 

  "وقهقة خارج الصلاة" لأنها حدث صورة. "وحمل ميت" لقوله صلى الله عليه وسلم: "من غسل ميتا فليغتسل ومن حمله فليتوضأ". "ولوقت كل صلاة" لأنه أكمل لشأنها. "وقبل غسل الجنابة" لورود السنة به. "وللجنب عند" إرادة "أكل وشرب ونوم و" معاودة "وطء ولغضب" لأنه يطفئه. "و" لقراءة "قرآن و" قراءة "حديث وروايته" تعظيما لشرفهما. 

  "ودراسة علم" شرعي "وأذان وإقامة وخطبة" ولو خطبة نكاح. "وزيارة النبي صلى الله عليه وسلم" تعظيما لحضرته ودخول مسجده. "ووقوف بعرفة" لشرف المكان. "وللسعي بين الصفا والمروة" لأداء العبادة وشرف المكانين. "و" بعد "أكل لحم جزور" للقول بالوضوء منه خروجا من الخلاف. ولذا عممه فقال "وللخروج من خلاف" سائر "العلماء كما إذا مس امرأة" لتكون عبادته صحيحة بالاتفاق عليها استبراء لدينه.