Teravih Namazı

Teravih namazı, İslâmî şeâirden kabul edilmiştir. Şeâir, Müslümanlığın sembolleri, bir yerin Müslümanlara ait olduğunu gösteren ezan, Cuma ve bayram namazları, Kurban kesmek gibi alâmetlerdir

Ramazan ayının İslâm Dîni’nde ayrı bir yeri ve önemi vardır. O, orucuyla, iftarıyla, mukabelesiyle, teravih ve sahuru ile insanların aşk ve şevk ile Allah’a ibadete koştuğu bir aydır. Bu mübarek ay, bütün insanî hususiyetlerin inkişafına açık bir fırsat, bir ganimet dönemidir. Allah Resûlü (aleyhi ekmelüttehâyâ), Kur’ân’ın nâzil olduğu, Cennet kapılarının ardına kadar açıldığı, mağfiretle tüllenen bu mübarek ve bereketli zaman dilimini ümmetinin dolu dolu geçirmesini, gerek fiili ile gerekse sözleri ile teşvik etmiştir.[1]

Ramazan ayında diğer zamanlarda olmayan bir ibadet vardır ki, bu, gündüz oruçla melekliğe, ruhaniliğe açılan insanların, geceleyin cemaat hâlinde Allah’a kulluk borcu olarak eda ettikleri teravih namazıdır. Teravih namazı, İslâmî şeâirden kabul edilmiştir. Şeâir, Müslümanlığın sembolleri, bir yerin Müslüman diyarı, bir toplumun Müslüman toplumu, bir ferdin de Müslüman olduğunu gösteren ezan, Cuma ve bayram namazları, Kurban kesmek gibi alâmetlerdir. Bu bakımdan, şeâirin sünnet olanları, şahsî farzlardan daha öte bir değere sahiptir.

 

Teravihin Kelime Manâsı

Teravih, rahatlamak, dinlendirmek manâsına gelen “terviha” kelimesinin çoğuludur. Ramazan ayına mahsus olan ve yatsı namazından sonra eda edilen bu ibadetin her dört rekatının sonunda istirahat için oturulmasına terviha denmiştir. Sonraları, bu kelimenin çoğulu olan teravih, Ramazan gecelerinde yapılan ibadetin, kılınan namazın adı olmuştur.[2]

 

Dindeki Yeri

Teravih namazını kılmak, âkil, bâliğ erkek ve kadın Müslüman için sünnet-i müekkededir.[3] Farzların cemaatle kılınması İslâm’ın şiarı olduğu gibi, teravihin cemaatle kılınması da, bu sünnetin şiarı olmuştur.[4] Teravih, Peygamber Efendimiz’in sünneti olup,[5] aynı zamanda İslâm Dini’nin şiarlarından ve zâhirî alâmetlerinden kabul edilmiştir.[6] Hazreti Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), bir çok hadislerinde Ramazan gecelerinde ibadeti teşvik etmiştir:

Kim Ramazan’da inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek, O’nun rızasını kazanmak için kıyam ederse (teravih kılarsa), geçmiş günahları bağışlanır.[7]

Allah, Ramazan ayında oruç tutmanızı farz kıldı. Ben de, Ramazan gecelerinde kıyam etmenizi (teravih namazı kılmanızı) sünnet kıldım. Kim, inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek ihlâsla oruç tutar ve kıyam ederse (teravih namazı kılarsa), annesinden doğduğu günkü gibi günahlarından temiz hâle gelir.[8]

Hadislerde geçen “Ramazan’da kıyam etme” ile teravih namazının kastedildiği hususunda ittifak vardır.[9]

Allah Resûlü, sözlü teşvikinin yanında bizzat kendisi Ashabı ile birlikte birkaç gece teravih namazını kıldırmış, fakat farz kılınır endişesi ile devam ettirmemiştir. Hazreti Âişe’den rivayet edildiğine göre, Peygamber Efendimiz, iki veya üç gece mescidde cemaatle teravih namazını kılmış, üçüncü veya dördüncü gece insanların yoğun ilgisini görünce yatsı namazını kıldırıp, hücresine çekilmiş ve teravihi kıldırmak için çıkmamıştı. İnsanlar, Hazreti Peygamber’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) çıkacağını umdukları için beklemişler, hatta uyudu ise uyansın diye öksürmeye başlamışlardı, Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), (sabah namazı vaktinde) mescide çıkıp, orada bekleyenlere şöyle buyurdu:

“Sizin bu namazı kılma hususunda ne kadar istekli olduğunuzun farkındayım; onu size kıldırmama da bir engel yok. Fakat teravihin size farz kılınmasından endişe ettiğim için çıkıp kıldırmadım. Şayet farz kılınacak olsa, bunu hakkıyla yerine getiremezsiniz.”[10]

Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), şahsî hayatında dinin emirlerini en zirvede yaşamaya çalışırdı. Öyle ki “gece ayakları şişinceye kadar namaz kılardı.”[11] ama, buna rağmen hemen her mevzuda ümmetinin hepsinin uygulayabileceği ölçüde dinin emirlerini tavsiye ederdi. Hazreti Âişe Validemiz’in beyanlarıyla O, “İki şey arasında muhayyer bırakıldığında, ümmeti için kolay olanı seçerdi,”[12] Meselâ, misvak konusunda “Eğer ümmetime zor gelmeyeceğini bilseydim, her namaz öncesinde, misvak kullanmalarını emrederdim.”[13] buyurmuştur. Teravih namazını farz kılınır endişesi ile bırakması da, O’nun ümmetine olan şefkat ve merhametinin ayrı bir tezahürüdür.

Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) ashabına teravih namazı kıldırmak için Ramazan ayının hangi gecelerinde çıktığını ise Ebû Zer’den gelen şu rivayet açıklamaktadır. Hazreti Peygamber, Ramazan’ın bitmesine bir hafta kalıncaya kadar bize farz dışında hiçbir namaz kıldırmadı. Ramazan’ın 23. gecesinde gecenin ilk üçte biri geçinceye kadar bize namaz kıldırdı. Ramazan’ın 24. gecesinde bize namaz kıldırmadı. Bir gün sonra, 25. gecesinde yine kıldırdı. Ben, “Ey Allah’ın Resûlü, gecenin kalan yarısında da bize namaz kıldırsaydınız.” deyince, Hazreti Peygamber cevaben, “İmam namazı bitirinceye kadar onunla namaz kılmak, bütün geceyi ihya etmeye eş değerdir.” buyurdu. Ramazan’ın 26’sında gecenin üçte birine kadar beklediğimiz hâlde, Allah Resûlü bize namaz kıldırmadı. Ramazan’ın 27. gecesi Allah Resûlü (sallallâhu aleyhi ve sellem), ailesini ve ashabını topladı, bize bütün gece namaz kıldırdı. Namaz o kadar uzadı ki, biz sahur vakti geçecek sandık. Ramazan’ın geri kalan gecelerinde ise Peygamberimiz bize namaz kıldırmadı.”[14] Bu rivayetten Peygamber Efendimiz’in, Ramazan’ın 23, 25 ve 27. gecelerinde çıkıp teravih namazı kıldırdığı anlaşılmaktadır.

 

Teravihin Sünnet Oluşunun Delilleri

Teravih namazı, icmâ ile Peygamber Efendimiz’in sünnetidir. Bazılarının iddia ettiği gibi, Hazreti Ömer’in (radıyallâhu anh) ihdas ettiği bir ibadet değildir.[15] Aşağıdaki hadisler, bu konuda yeter delildir:

 

Bizzat Peygamber Efendimiz, teravih namazı kılmanın kendi sünneti olduğunu ifade etmişlerdir:

“Allah, Ramazan ayında oruç tutmanızı farz kıldı. Ben de Ramazan gecelerinde kıyam etmenizi (buradaki “kıyam”dan maksat icmâ ile teravih namazıdır) sünnet kıldım. Kim inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek ihlâs ile oruç tutar ve kıyam ederse (teravih namazı kılarsa) annesinden doğduğu günkü gibi günahlarından temizlenir.”[16]

Hadisin metnindeki “Ben de Ramazan gecelerinde kıyam etmenizi (teravih namazı kılmanızı sünnet kıldım.)” ifadesi, teravih namazının Peygamber Efendimiz’in (sallallâhu aleyhi ve sellem) sünneti olduğunu açıkça göstermektedir.[17]

Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem), daha önce de geçtiği üzere, kendisi birkaç gece çıkarak cemaatle teravih kılmış, daha sonra farz kılınır endişesi ile cemaatle kılmamıştır. Fakat kılınmasını da tavsiye buyurmuşlardır: “Kim Ramazan’da inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek, O’nun rızasını kazanmak için kıyam ederse (teravih namazı kılarsa), geçmiş günahları bağışlanır.”[18]

Hazreti Peygamber (sallallâhu aleyhi ve sellem), Ramazan ayında bir gece mescide çıkmış ve mescidin bir kenarında namaz kılan insanlar görerek, “Bunlar ne yapıyorlar?” diye sorduğunda, orada bulunanlardan biri şöyle cevap vermiştir: “Ey Allah’ın Resûlü, bunlar hâfız olmayan kimseler; Übeyy İbn Kâ’b onlara namaz kıldırıyor.” Resûlüllah, bu cevaptan memnun olarak, “Ne güzel yapmışlar, isabet etmişler!’” buyurmuştur.”[19] Allah Resûlü’nün sahabenin yaptığını istihsan etmesi, O’nun takririni ve rızasını gösterir ki bu da, sünnetin bir çeşididir.[20]

Hazreti Peygamber’in Râşid Halifelerinin yaptığı da sünnet hükmündedir. Çünkü Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) “Benim sünnetime ve Râşid Halifelerimin sünnetine sarılın; hem de azı dişlerinizle sımsıkı yapışın!”[21] buyurmuştur. Hazreti Ömer de, Râşid Halifelerden birisi olduğundan dolayı onun yaptığı da sünnet hükmündedir.

Bütün bunlardan anlaşılmaktadır ki, teravih namazı, Peygamberimiz’in teşvik ve tertip ettiği bir sünnetidir. Hazreti Ömer ise, ancak Resûlullah’ın (sallallâhu aleyhi ve sellem) arzuladığı ve hoşnut olduğu bir uygulamayı ortaya koymuştur. Ümmetine karşı çok şefkatli ve merhametli olan Allah Resûlü, farz kılınır endişesi ile cemaatle kılmayı bırakmış, fakat ümmetinin kılmasını teşvik etmişti. Çünkü, Allah Resûlü’nün zamanı vahiy ve teşri zamanı idi. Bu şekilde cemaatle devam edildiği takdirde vahyin gelmesi mümkündü. Fakat O’nun vefatıyla farz kılınma endişesi ortadan kalkmış oluyordu.

Hazreti Ömer, kendi zamanında farzlarda herhangi bir artma veya eksilmenin söz konusu olamayacağını bildiğinden, teravihin yeniden cemaatle kılınması için Übeyy İbn Kâ’b’ı görevlendirmiştir.[22]

Nitekim, Hazreti Ömer, Hazreti Übeyy İbn Kâ’b’ın arkasında insanları topladığında cemaat olarak Hazreti Osman, Hazreti Ali, Hazreti İbn Mes’ud, Hazreti İbn Abbas, Hazreti Talha, Hazreti Zübeyr, Hazreti Muâz gibi önde gelen sahabilerin de içinde bulunduğu muhacir ve ensardan bir çok insan namaz kılmıştır. Bunlardan herhangi birisinden en küçük bir itiraz gelmemiştir. İtiraz etmek şöyle dursun, Hazreti Ömer’in yaptığının Allah Resûlü’nün sünneti olduğunu bildiklerinden dolayı takdirle karşılamış, uygulanmasında yardımcı olmuş ve daha sonra da devam ettirmişlerdir.[23] Hazreti Ömer’in bu icraatını hep hayırla yad ederek, onun için şöyle dua etmişlerdir: “Ömer, mescidlerimizi nurlandırdı; Allah da onun kabrini nurlandırsın.”[24]

Teravih namazı, İslâm’ın şiarlarından kabul edilmiş ve Asr-ı Saadet’ten günümüze kadar camilerde cemaatle kılınmıştır. Bu kadar yerleşmiş bir sünneti hafife almak doğru değildir. Çünkü, bu namazı inkâr eden kimse İslâm âlimlerine göre bid’atçı, dalâlete düşmüş/çizgi dışına çıkmış olarak kabul edilmiş ve şahitliği de reddedilmiştir.[25]

 

Teravih Namazı Kaç Rekattır?

Teravih namazının rekât sayısı ile ilgili görüşleri iki kategoride değerlendirmek mümkündür.

 

Teravih Namazının 20 Rekât Olduğunu Söyleyenler ve Delilleri:

Teravih namazı Hanefî[26], Şafiî[27], Hanbelî[28] mezheplerine göre 20 rekâttır.[29] Maliki mezhebinde ise 20 ve 36 rekât olduğu şeklinde iki görüş vardır. Bununla birlikte teamülün, seleften halefe 20 rekât olduğu da, bahsi geçen mezhebin bazı kitaplarında ifade edilmiştir.[30] Şafiî Mezhebi’nin en önemli imamlarından olan İmam Nevevî, teravih namazının âlimlerin icmâsı ile sünnet olduğunu vurguladıktan sonra, mezheblerine göre 20 rekât olduğunu da açık bir şekilde ifade etmektedir.[31]

Daha önce geçtiği üzere, Hazreti Âişe’den gelen rivayette Peygamber Efendimiz, Ramazan’da birkaç gece teravih namazı kıldırmış, sonra da farz kılınır endişesi ile bırakmış; fakat ashabının kılmasını teşvik etmiştir. Bu rivayette Hazreti Peygamber’in kaç rekât kıldırdığı belli değildir.

Hazreti Ömer, sahabeyi Übeyy İbn Kâ’b’ın[32] imamlığında bir araya toplayarak 20 rekât olmak üzere teravih namazını kıldırtmış ve sahabeden hiç kimse de buna itiraz etmemiştir. Bu durum, onların bu konuda bildikleri bir şeyin olduğunu gösterir. Nitekim İmam Âzam, buna dikkat çekerek, Hazreti Ömer’in bu uygulamayı kendiliğinden ortaya atmadığını, bu hususta bir bid’at işlemediğini, Allah Resûlü’nden öğrendiği bir bilgiye dayanarak böyle yaptığını söylemiştir.[33] Sahabenin bu şekilde Hazreti Ömer’in yaptığını güzel görerek muvafakat etmeleri, onların bu konudaki icmâlarını göstermektedir. Bu icmâın dayanağı da, Hazreti Peygamber’in fiilidir. Onların bir meselede icmâ etmesi ise, nass/dini delil gibidir.[34] Teravih namazı, daha sonra Hazreti Osman ve Hazreti Ali dönemlerinde de 20 rekât olarak kılınmış ve o günden bugüne bu şekilde amel edilmiştir.[35] Teravih namazının “20 rekât” olduğu hususunda, muhaddislerin kriterlerine göre merfu olarak gelen sahih bir rivayetin bulunmaması, bu meseleye zarar vermez. Zira sahabenin icmâ ile ortaya koyduğu tatbikat bellidir.

Hazreti Ömer’in teravihin 20 rekât olarak cemaatle kılınmasını emretmesi, dağınıklığı önlemek içindir. Çünkü önceden mescidde fert ve grup olarak dağınık bir şekilde kılınıyordu.

Teravih namazı, o günden bu güne mescidde cemaatle 20 rekât olarak kılınagelmiştir. Nitekim İbn Âbidîn, teravihin Doğu’da ve Batı’da 20 rekât kılındığını kaydetmekle, bu teamülün ne kadar güçlü olduğunu ifade etmiştir.[36]

Sahabenin fiilî olarak teravih namazını 20 rekât kılmalarını destekleyen rivayetler de vardır:

İbn Abbas’tan (radıyallâhu anhuma), “Peygamber Efendimiz’in Ramazan’da 20 rekât teravihi ve vitri kıldırdığı rivayet edilmektedir.”[37] Bu rivayet her ne kadar zayıf olsa da, sahabenin fiilî icmâı ile kuvvetlenmektedir.”[38] Çünkü Hazreti Âişe’den Hazreti Peygamber’in Ramazan gecelerinde çok namaz kıldığını bildiren rivayetler, sahabenin 20 rekâtta icmâ ve cumhur ulemanın teravihin 20 rekât olduğunda ittifak etmesi gibi hususlar, İbn Abbas’tan gelen bu rivayeti güçlendirmektedir. Zikredilenler, hadisin sıhhatine çok kuvvetli karinedir.

Ayrıca Saib İbn Yezid’den, “Biz Hazreti Ömer zamanında 20 rekât ve vitri kılardık.”[39] rivayeti vardır.

 

Teravihin 8 Rekât Olduğunu Söyleyenler ve Delilleri:

Teravihin 8 rekât olduğunu söyleyenler de vardır. Bunların delillerinin başında, Hazreti Âişe Validemizin, “Hazreti Peygamber, ne Ramazan’da ne de Ramazan dışında 11 rekâttan fazla kılmazdı.”[40] rivayeti gelmektedir. Bu rivayet, yine ondan gelen, “Ramazan ayı gelince Allah Resûlü’nün rengi değişir, çok namaz kılar, Allah’a dua dua yalvarırdı.”[41] Ve “Allah Resûlü, Ramazan’ın son 10 gününde başka zamanlarda ibadet hususunda göstermediği cehd ve gayreti gösterirdi.”[42] rivayetleriyle bir arada ele alınıp, teravihten çok teheccüdle alâkalı bulunmuş,[43] 11 rekâttan 8 rekatının teheccüd, 3 rekâtının ise vitir olduğu -bir hadis-i şerifte, “Gece kıldığınız son namaz vitir olsun.”[44] buyurulması da nazar-ı itibara alınmış ve bütün dolayısıyla teravihin 20 rekâttan az olmadığı kabul edilmiştir.[45]

Teravihin 8 rekât olduğunu söyleyenlerin diğer delilleri, Hazreti Cabir’den (radıyallâhu anh), Peygamber Efendimiz’in “Ramazan’da 8 rekât ve vitir namazı kıldırdığı” rivayeti ile, Hazreti Ömer’in Übeyy İbn Kâ’b’a teravihi 11 rekât kıldırmasını emrettiğine dair rivayettir. Bu rivayetlerden birincisi, senedinde, Yahya İbn Main’e göre münkerü’l-hadis, Ebû Davud ve Nesâî’ye göre ise metruk olan İsa İbn Cariye’nin[46] bulunması; diğeri ise, bizzat Übeyy İbn Ka’b’dan teravihin 13 ve 23 rekât kılındığı rivayetleri, bir de söz konusu rivayetin senedinde yer alan Muhammed İbn Yusuf sebebiyle mualleldir. Ayrıca, Hazreti Ömer döneminde teravihin 20 rekâttan az kılındığına dair sahih rivayet olmadığı gibi, aksine 20 rekât kılındığı birçok sahih rivayetlerle sabittir.[47]

Hanefilerden İbn Hümam, teravihin 20 rekât olduğunu, bunun 8 rekâtının sünnet, geriye kalanın ise müstehap olduğu görüşündedir. Fakat, İbn Hümam’ın bu yaklaşımı icmâya terstir. Çünkü kendilerine iktida edilen dört mezhep imamlarından İmam Âzam, İmam Şafiî ve İmam Ahmed İbn Hanbel’e göre teravih 20 rekât, İmam Malik’ten ise teravihin 36 rekât olduğu görüşü rivayet edilmektedir. Görüldüğü üzere, 20 rekâtta icmâ vardır ve 20 rekâtın şu kadarı sünnet, kalanı müstehap şeklinde bir yaklaşım söz konusu edilmemiştir. Dolayısıyla İbn Hümam, bu görüşünde münferid kalmıştır. Kaldı ki, yukarıda iktibas ettiğimiz “Benim sünnetime ve Râşid Halifelerimin sünnetine sarılın, hem de azı dişlerinizle sımsıkı yapışın (dört elle sarılın)” hadisine göre, Hazreti Ömer’in uygulaması da sünnet hükmündedir.

Gözden uzak tutulmaması gereken bir husus da şudur: Sahabe içerisinde Râşid Halifelerin, onların içinde de Hazreti Ebû Bekir ve Hazreti Ömer’in ayrı bir yeri vardır. Peygamber Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) onların bu durumuna şu hadisleri ile dikkati çekmiştir: “Benden sonra Ebû Bekir ve Ömer’e (radıyallâhu anh) uyun; onların çizgisinden gidin.”[48]

Netice itibariyle, teravih namazı İslâm’ın şearindendir. Sünnet-i müekkededir. Sahabenin icmâı ile 20 rekâttır ve cemaatle kılınması sünnet-i kifayedir. Ve dünden bugüne 20 rekât olarak ve tercihen cemaatle kılınagelmiştir.

 

[1] Buhârî, salâtü’t-teravih 1; Müslim, salâtü’l-müsafirîn 174; Tirmizî, fezâil 82.

[2] Aynî, el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye 2/659; el-Mevsuatü’l-fıkhiyye 27/135, İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab “rvh” md.

[3] el-Mevsuatü’l-fıkhiyye 27/136; el-Mevsilî, el-İhtiyâr 1/472; İbn Âbidîn, Reddül-Muhtâr 2/4.

[4] es-Serahsî, el-Mebsût 2/145; Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik 2/294.

[5] İbn Kudâme, el-Muğnî 1/833; Buhutî (Hanbelî), Keşşâfu’l-kına’ 1/425; Kasım İbn Abdillah el-Konevi, Enîsu’l-fukaha 1/107; es-Sağarcî, el-Fıkhu’l-Hanefî 1/225.

[6] Ebû İshak el-Hanbelî, el-Mübdî 2/17.

[7] Buhârî, salâtü’t-teravih 1; Müslim, salâtü’l-müsafirîn 174.

[8] Nesâî, sıyâm 40, İbn Mâce, ikame 173; Müsned 1/191.

[9] Aynî, Umdetü’l-kârî 9/198; Şerbinî, el-İkna’ 1/117.

[10] Buhârî, salâtü’t-teravih 2; Müslim, salâtü’l-müsafirîn 178.

[11] Buhârî, teheccüd 6; Müslim, sıfatu’l-kıyamet 81.

[12] Buhârî, menâkib 23; Müslim, fazail 77.

[13] Buhârî, Cum'a 8, Temennî 9, Savm 27; Müslim, Tahâret 42

[14] Tirmizî, savm 81; İbn Mâce, ikame 173.

[15] Nevevî, el-Mecmû’ 4/37; Buhutî, Keşşâfu’l-kına’ 1/425; Ebû İshak el-Hanbelî, el-Mübdî 2/17.

[16] Nesâî, sıyâm 40; İbn Mâce, ikame 173; Müsned 1/191.

[17] Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/57-58; Aynî, el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye 2/662.

[18] Ebû Dâvûd, Ramazan 1; Zeylaî, Nasbu’r-râye 2/175; Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/59-60. Bu rivayetin senedindeki Müslim İbn Halid’den dolayı zayıf olduğunu söyleyenler varsa da bu isabetli değildir. Çünkü İbn Main ve Darakutnî bahsi geçen râvinin sika olduğunu söylemişlerdir. Üstelik bu zat İmam Şafiî’nin de hocasıdır. (Bkz.: Kandehlevî Evcezü’l-Mesalik 2/292)

[19] Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/59-60

[20] Tirmizî, ilim 16; Ebû Dâvûd, sünnet 5; İbn Mâce, mukaddime 6.

[21] Bkz.: İbn Abdi’l-Berr, İstizkâr 2/237-9; eş-Şâtibî, el-İ’tisâm 1/193-194, 292.

[22] el-Mevsılî, el-İhtiyâr, 1/168-69; es-Sağarcî, el-Fıkhu’l-Hanefî 1/226.

[23] es-Serahsî, el-Mebsût 2/144.

[24] İbrahim Halebî, Mültekâ, s.119; Tahtavî, Hâşiye alâ Merâki’l-Felâh s.334.

[25] es-Serahsî, el-Mebsût 2/144; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtar 2/45; el-Mevsuatü’l-fıkhıyye 27/141.

[26] Şihabüddin er-Remlî, Nihâyetü’l-muhtâc 2/126.

[27] Buhutî, Keşşâfu’l-kına’ 1/425; İbn Kudâme, el-Muğnî 7/834.

[28] İbn Abdi’l-Berr, et-Temhîd 8/113; es-Seyyid el-Bekrî, İânetü’t-tâlibîn 1/265; Ebû İshak el-Hanbelî, el-Mübdî 2/17; Gaffal, Hilyetü’l-ulemâ 2/119; Hatib Şirbinî, Muğni’l-muhtâc I/226.

[29] Düsükî, Hâşiye ale’ş-Şerhi’l-Kebîr 1/503. Bkz.: Hafîd İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid 1/166; Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik 2/304.

[30] İbn Teymiyye, el-Muharrer fi’l-fıkh 1/90.

[31] Nevevî, el-Mecmû’ 4/37.

[32] Hazreti Ömer’in Übeyy İbn Ka’b’ı seçmesi onun Allah Resûlü zamanında teravih kıldırmasından dolayıdır. (Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik 2/296)

[33] el-Mevsılî, el-İhtiyâr 1/68; es-Sağarcî, el-Fıkhu’l-Hanefî 1/225-226.

[34] Bkz.: Kâsânî, Bedâiü’s-sanâi’ 2/275; İbn Kudâme, el-Muğnî 1/834-835; el-Mevsuatü’l-fıkhıyye 27/141; İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtar 2/43-44.

[35] el-Mevsuatü’l-fıkhıyye 27/141; Aynî, el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye 2/660.

[36] İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, 2/45; el-Mevsuatü’l-fıkhiyye, 27/141.

[37] Abd İbn Humeyd, el-Müsned I/218; et-Taberânî, el-Mu’cemu’l-evsat 5/324; el-Mu’cemu’l-kebîr 11/393; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef 2/164.

[38] Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik 2/298.

[39] Kandehlevî, a.g.e 2/286.

[40] el-Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ 2/496; Zeylaî, Nasbu’r-râye 2/175; Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/60.

[41] Buhârî, teheccüd 16, teravih 1; Müslim, salâtü’l-müsafirîn 125; Tirmizî, mevâkit 208; Muvatta, salâtü’l-leyl 9.

[42] el-Beyhakî, Şuabu’l-îmân 3/310.

[43] Müslim, i’tikâf, 8; Tirmizî, savm 72.

[44] Buhârî, mağazî 33; Muvatta, salât 76.

[45] Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/70.

[46] İbn Hüzeyme, es-Sahîh 2/138; İbn Adiyy, el-Kâmil fi’d-duafâ 5/1889; Tehanevî, İ’lâü’s-sünen 7/60.

[47] İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb 4/448; Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik 2/286.

[48] Tirmizî, salât 80.