Cemaatte Saf Düzeni

Cemaatte en önde erkekler yer alır. Zira Allah Resulü (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Namazda benim arkamda akıl idrak sahibi erkekler dursun.” İmam da cemaatten bu şekilde saf oluşturmalarını ister.

Diğer bir rivayette Allah Resulü şöyle buyurur: “Namazda saflarınızı düzgün tutun ki kalpleriniz müstakim olsun. Birbirinize temas edin ki karşılıklı merhamete nail olasınız.”

Başka bir hadis de şöyledir: “Safları dosdoğru yapın. Omuzlarınız aynı hizada olsun. Boşlukları kapatın. Safa girmek isteyen kardeşlerinize yumuşak davranın. Şeytanın gireceği boşluk bırakmayın. Kim safların arasını doldurup birleştirirse Allah da onu (Allah ile, toplum ile) birleştirir. Kim saflarda arasını keser de birleştirici olmazsa, Allah da onun (Allah ile toplum ile) bağlarını keser.”

İlk safta boşluk görenin, ikinci safta boşluk yoksa bile, safı yararak birinci safa geçme hakkı vardır. Çünkü ikinci saftakiler birinci safı boş bırakmışlardır.

Eğer saflar tamamen dolmuşsa, cemaate katılacak kişi yeni birini bekler. Beklerken bir rekatın kaçmasından korkarsa, en arka saftan, cemaatin hükümlerini bilen birini geriye çekerek onunla saf oluşturur. Eğer hükmü bilmediğinden kişi durumu anlamıyorsa ve bu durum ona eziyet verecek olursa kişi kendi başına arkada namaza durur. Bu hüküm, safa girmeye çalışan birine yer açan kişinin namazının bozulacağına dair görüşü de reddetmiş olmaktadır.

Safların en faziletlisi ilk saftır. Sonra sırasıyla diğerleri gelir. Bu konuda şöyle rivayet edilmiştir: “Allah, rahmeti önce imama indirir. Sonra ilk safta imamın arkasında durana geçer. Ardından da önce sağa sonra sola doğru dağıtılır. İlk saf bitince ikinci safa geçer.”

Bir başka rivayet şöyledir: “İmamın tam arkasındaki kişiye yüz namaz sevabı yazılır. Onun sağındakine yetmiş, solundakine elli, diğerlerine ise yirmibeşer namaz sevabı yazılır.”

Erkek saflarından sonra çocukların safı gelir. Zira Ebu Malik el-Eş’arî’den gelen rivayete göre Allah Rasulü (sallallahu aleyhi ve sellem) namaza dururken önce erkeklerin safını düzenledi, onların arkasına çocukları, onların arkasına da kadınları yerleştirdi. Eğer çocuklar saf oluşturacak kadar çok değillerse, onları erkeklerin arasına dağıttı.

Eğer cemaatte kadınlar varsa, onlar da çocukların arkasında yerlerini alırlar.

İmamla beraber bir kişi varsa, yetişkin ya da yedi yaşını geçmiş (mümeyyiz) çocuk da olsa imamın sağında topuğu imamın topuğundan arkada olacak şekilde durur. İmamın soluna durması mekruhtur. Arkasına durması da aynı şekilde mekruhtur. Bu konuda İbn Abbas hadisi delildir. O, namazda Allah Resulü’nün soluna durmuş, Allah Resulü de onu sağına geçirmiştir.

Cemaat bir kişiden fazlaysa, imamın arkasına durur. Zira Allah Resulü, Enes b. Malik ile beraber bir yetime namaz kıldıracağı zaman onların önlerinde durmuştur. Bu, en faziletlisinin bu şekilde olduğunun delilidir. Başka bir rivayette, ikisinin arasında durduğu bildirilir ki bu da böyle yapmanın mübah olduğunu gösterir.

Kadınların kendi aralarından birini imam seçerek cemaat yapmaları mekruh görülmüştür. Çünkü bunda (sünnetteki uygulamaya) muhalefet vardır. Her şeye rağmen cemaat yapacak olurlarsa, imam olan kadın topuğu cemaatin topuğundan ileride olacak şekile safın ortasında durur. Eğer erkek imam gibi ileri çıkacak olursa, günah işlemiş olmakla beraber namaz sahih olur.

İmamın, namazı uzatması mekruhtur. Çünkü bu durumda cemaati namazdan kaçırma riski vardır. Allah Resulü de bu konuda şöyle buyurmuştur: “İmamlık yapan, namazı hafifletsin.”

الدرس السابع والسبعون

ترتيب الصفوف في الصلاة

ويصُفّ الرجال ثم الصبيان ثم النساء. ويقف الواحد عن يمين الإمام والأكثر خلفه. كرهت جماعةُ النساء، فإن فلعن يقف الإمام وسطهن. وكره تطويل الصلاة".

"ويصُف الرجال" لقوله صلى الله عليه وسلم: "ليلني منكم أولو الأحلام والنهى"،فيأمرهم الإمام بذلك. وقال صلى الله عليه وسلم: "استووا تستوي قلوبكم وتماسوا تراحموا". وقال صلى الله عليه وسلم: "أقيموا الصفوف وحاذوا بين المناكب وسدوا الخلل ولِينُوا بأيدي إخوانكم لا تذروا فرجات للشيطان من وصل صفا وصله الله ومن قطع صفا قطعه الله". إذا وجد فرجة في الصف الأول دون الثاني فله خَرْقه لتركهم سد الأول. ولو كان الصف منتظما ينتظر مجيء آخر، فإن خاف فوت الركعة جذب عالما بالحكم لا يتأذى به وإلا قام وحده وهذه ترد القول بفساد من فسح لامرئ داخل بجنبه.

وأفضل الصفوف أولها ثم الأقرب فالأقرب لما رُوي أن الله تعالى يُنزِّل الرحمة أولا على الإمام ثم تتجاوز عنه إلى من يحاذيه في الصف الأول ثم إلى الميامن ثم إلى المياسر ثم إلى الصف الثاني. وروي عنه صلى الله عليه وسلم أنه قال: "تكتب للذي خلف الإمام بحذائه مائة صلاة وللذي في الجانب الأيمن خمسة وسبعون صلاة وللذي في الأيسر خمسون صلاة وللذي في سائر الصفوف خمسة وعشرون صلاة ".

"ثم" يصف "الصبيان" لقول أبي مالك الأشعري أن النبي صلى الله عليه وسلم صلى وأقام الرجال يلونه وأقام الصبيان خلف ذلك وأقام النساء خلف ذلك وإن لم يكنْ جمعٌ من الصبيان يقوم الصبي بين الرجال. "ثم" يصف "النساء" إن حضرن.

"ويقف الواحد" رجلا أو صبيا مميزا "عن يمين الإمام" مساويا له متأخرا بعقبه، ويكره أن يقف عن يساره، وكذا خلفه في الصحيح لحديث ابن عباس أنه قام عن يسار النبي صلى الله عليه وسلم فأقامه عن يمينه. "و" يقف "الأكثر" من واحد "خلفه" لأنه عليه الصلاة والسلام تقدم عن أنس واليتيم حين صلى بهما، وهو دليل الأفضلية، وما ورد من القيام بينهما فهو دليل الإباحة.

"وكرهت جماعة النساء" بواحدة منهن لما فيه من المخالفة "فإن فعلن" يجب أن "يقف الإمام وسطهن" مع تقدم عقبها، فلو تقدمت كالرجال أثمت وصحت الصلاة. "وكره"للإمام "تطويل الصلاة" لما فيه من تنفير الجماعة لقوله عليه السلام: "من أم فليخفف".